Barış Dönmez: Serbest gazetecilerin en büyük sorunu basın kartı sorunudur

Röportaj: Eda Gençel

Üsküdar İletişim’de aldığım Serbest Gazetecilik dersi kapsamında, serbest gazetecilik deneyimine sahip Barış Dönmez ile bir röportaj gerçekleştirdim. Kendisine, serbest gazeteciliğin incelikleri ve sorunlarıyla ilgili sorular yönelttim.

Serbest gazeteciliği nasıl tanımlıyorsunuz? Kimlere serbest gazeteci denilmektedir?

Öncelikle merhaba, herhangi bir medya kuruluşunda kadrolu veya yarı zamanlı olarak çalışmayan gazeteciler, bağımsız gazeteci olarak mesleklerini icra ederler. Bu kişilere bağımsız ya da freelance gazeteci denilir. Bir kuruma bağlı olmadan, farklı yayın organları için içerik üretirler. Bu kişiler, haber, röportaj, analiz, köşe yazısı veya araştırma gibi içerikler üreterek bu içerikleri farklı gazete, dergi, televizyon kanalı veya dijital medya platformlarına telif karşılığında satarlar.

Ne zamandan beri serbest gazeteci olarak çalışıyorsunuz? Serbest gazeteci olmaya nasıl karar verdiniz, sizi serbest gazeteci olmaya yönlendiren şeyler nelerdi?

Uzun yıllar farklı medya kuruluşlarında muhabir, tasarımcı ve kameraman olarak görev aldım. Medya kuruluşlarının muhabir üzerinde uyguladıkları baskı, haberlere sansür ve emek sömürüsü karşında bağımsız muhabir olarak mesleğimi devam ettirmeye karar verdim. 2021 yılından bu yana birçok medya kuruluşuna telif karşılığında haber içerikleri üretiyorum.

Serbest gazeteci olarak nasıl çalıştığınızı anlatabilir misiniz? Haber konularını siz mi öneriyorsunuz yoksa sizden belirli haberleri yapmanız mı isteniyor?

Öncelikle haber içeriklerimi yaşadığım bölgenin sosyo-ekonomik durumu, kültürü, gelişmişlik durumu ve sosyo-politik anlayışı belirliyor. Bu aşamada Gazeteciler Cemiyeti bünyesinde telif karşılığı haber içerikleri alan yayın kuruluşları ile iletişime geçerek, bölgede yapacağım haberlerin kısa bir spotunu kendilerine iletiyorum. Onay verilmesi halinde yapacağım haber için, haber kaynaklarımla iletişime geçerek randevu talep ediyorum. Randevudan sonra görüşme gerçekleştirdiğim kaynağımın röportajını ve diğer görüşmeleri kurgulayarak haber hazırlıyorum. En son ise gerekli montaj ve görselleri oluşturarak haber sitesine iletiyorum.

Düzenli olarak belirli mecralara mı haber yapıyorsunuz yoksa haberinizi kim isterse o mecraya mı satıyorsunuz? En çok haber yayımlattığınız mecralar hangileridir?

Bağımsız gazeteci olarak görev yaptığım için, telif karşılığı haber içerikleri alan tüm medya kuruluşlarına haberler yapıyorum. Bazen Gazeteciler Cemiyeti bünyesinde, İrlanda Büyükelçiliği ya da Norveç Elçiliği'nin geliştirdikleri projeler ve eğitim kampları oluyor. Bu projelerden sadece bağımsız gazeteciler yararlanabiliyor. Bağımsız gazeteci olarak bu projelerin eğitim kamplarına katılmak mesleki olarak çok verimli oluyor. Gazeteciler Cemiyeti’nin eğitim platformu adresinde yer alan linkte birçok eğitim videolarına ücretsiz bir şekilde ulaşarak eğitim alabiliyoruz. Bağımsız gazeteciler için adeta bir üniversite görevi görüyor. Bunun yanında en çok 9. Köy, Medya İçin Demokrasi, Gazete Emek, 24 Saat, İzmir Gazeteciler Cemiyeti, Journo gibi haber sitelerine içerikler üretiyorum.

Serbest gazetecilikten elde ettiğiniz geliri yeterli buluyor musunuz? Yoksa serbest gazetecilik dışında başka işler de yapmak zorunda kalıyor musunuz? Eğer başka işler de yapıyorsanız bunlar ne tür işlerdir?

Serbest gazetecilikte elde ettiğim ücret çok az. Bir kere bir güvenceniz olmadan haberler üretiyorsunuz. Telif karşılığı (haber başı) 2.500 ve 3.200 TL gibi bir ücret ödeniyor. Bu ücret tabii her gün aldığınız bir ücret değil. Bazı yayın kuruluşları yılda 3 ya da 4 haberinizi telif karşılığında alarak yayımlıyor. Kazandığınız ücret günümüz koşullarında yeterli olmuyor. Bunun için başka alternatifler üretmek zorunda kalıyorsunuz. Ben şimdilik ekstra bir iş yapmıyorum. İlerleyen zamanlarda bütçemin el verdiği kadarıyla bir fotoğraf ajansı açarak mesleğime ara vermeyi düşünüyorum. Çünkü Türkiye şartlarında bağımsız gazeteci olarak kazandığınızla hayatınızı ne yazık ki idame edemiyorsunuz.

Sizin için gazetecilik etiği ne anlama geliyor? İlkelere uygun davranmak önemli mi?

Gazetecilik etiği, gazetecilerin haber yaparken uyması gereken ahlaki ilke ve kurallar bütünüdür. Toplumun doğru, tarafsız ve güvenilir bilgiye ulaşabilmesi için gazetecilerin sorumlu davranması gerekir. Gazetecilik etiği bu sorumluluğun çerçevesini çizer. Gazetecilik, toplumun bilgi alma hakkını korumalı ve kamu yararını her şeyin önünde tutmalıdır. Bu ilkeler dışında hareket ettiğiniz zaman gazetecilik yapmış olmuyorsunuz. Kendi mesleğinize ihanet etmiş oluyorsunuz.

Serbest gazeteci olarak kendinizi ne ölçüde özgür hissediyorsunuz? Serbest gazeteciler medya kuruluşlarında çalışan gazetecilerden daha mı özgür? Serbest gazeteciliğin avantaj ve dezavantajları nelerdir?

Serbest gazetecilerin en büyük sorunu basın kartı sorunudur. Bir protesto ya da mitingi takip ettiğiniz zaman çoğu kez kolluk tarafından engellemeler ile karşı karşıya kalabilir ya da gözaltına alınabilirsiniz. Serbest gazeteci olduğunuzu kanıtlamanız gerekiyor. Gazeteciler Cemiyeti bünyesinde serbest gazetecilere belli bir ücret karşılığında verilen International Federation of Journalists – IFJ basın kartını alarak haber yapıyoruz. Tabii bu kartı almak için gerekli koşulları sağlamanız ve gazeteci olduğunuzu kanıtlamanız gerekiyor. Diğer medya kuruluşunda düzenli çalışan basın mensuplarının böyle bir kaygıları yok. Bu serbest gazeteciler için bir dezavantaj diyebiliriz. Bir diğer sorun ise haberlerimizi belli yayın kuruluşlarına telif karşılığında vermek için gerekli kurumlar ile iletişime geçerek kabul edildiği takdirde haber takibi yapabiliyoruz. Daimî çalışan gazetecilerin böyle bir kaygısı ve problemi yok.

Serbest gazeteci olarak turkuaz basın kartından yararlanabiliyor musunuz? Yararlanamıyorsanız bu durum sahada haber yaparken sıkıntı yaratıyor mu? Bu sorunun çözülmesi için ne önerirdiniz?

Turkuaz basın kartı alabilmek için gerekli şartları sağlayan medya kuruluşları bünyesinde belli bir süre çalışmanız gerekiyor. Basın sigortanız düzenli olarak yatması gerekiyor. Sonra başvuru yapıyorsunuz. İletişim Başkanlığı başvurunuzu aldıktan sonra, komisyon başvurunuzu inceliyor. Komisyon karar verdikten sonra alabiliyorsunuz. Aksi takdirde alamıyorsunuz. Haber takibi yaparken kolluk, özelikle bu kartınızın olup olmadığına bakıyor. Aksi takdirde diğer kurum kartları çok geçerli olmuyor. Ben bu anlamda çok sorunlar yaşadım. Cemiyet tarafından aldığım IFJ kartı bazı durumlarda geçerli oluyor. Kısacası İletişim Başkanlığı’na bağlı her şey. Gazeteci olup olmadığınıza bu kurum tarafından karar veriliyor. Bu problemin kalkması için IFJ tarafından verilen basın kartlarının da tanınması gerekiyor. Aksi takdirde haber yapma alanınız daralıyor.

Serbest gazeteci olmak isteyen gençlere ne önerirdiniz? İyi bir serbest gazeteci olarak neleri bilmeliler? Ne türden bilgi ve becerilere sahip olmalılar?

Öncelikle yerelde çalışan gazeteci iseniz tüm kurumlar ile güçlü bir bağınız olmak zorunda. Bunun yanında haber kaynaklarınızı çok geniş tutmanız lazım. Sivil toplum örgütleri, partiler, dernekler ve kuruluşlara sık sık gitmeniz gerekir. Özellikle Gazeteciler Cemiyeti ve Gazeteciler Sendikası bünyesindeki projelere göz atmanız gerekir. Haberlerinizi telif karşılığında verdiğiniz medya kuruluşlarıyla da aranızı sıkı tutmalı ve yapacağınız haberleri önermelisiniz. Özgün haberler hazırlamak sizi bir tık öne çıkarır. Haber gözünüzün yanında haber kulağınızın da olması gerekiyor. Sonuçta bir kurumla değil birçok kurumla tanışacaksınız. Serbest gazetecilik bunu gerektiriyor.

Tekrar seçim yapma şansınız olsaydı yine gazeteciliği mi seçerdiniz yoksa başka bir meslek mi seçerdiniz?

Tabii iş koşulları açısında bakarsanız bu koşullarda gazetecilik yapmak biraz zor olabiliyor. Birçok mesleğe göre gazetecilik daha avantajlı. Masa başı bir iş değil gazetecilik. Her an her yerde bulabiliyorsunuz kendinizi. Her şeyin öncesinde mesleği sevmeniz ve buna bir iş olarak değil de bir yaşam şekli olarak bakmanız gerekir. 2014 yılında Selçuk Üniversitesi’nden mezun olduğum zaman, ne yapacağım diye düşünmeden hemen sahaya çıkarak haberlere koşturdum. Birçok ulusal medya kuruluşunda muhabir olarak çalıştım. 2022 yılında serbest gazeteci olarak hayatıma devam etmek istedim. Bu benim kararımdı. Birçok iş fırsatı geldi ama çalışmak istemedim. Bunun avantajları çok oluyor. Mesela yeni bir bölüm daha okuma fırsatım oldu. Tabii asla gazetecilik bölümünden şikayetçi olmadım, iyi ki okudum, çok şey kattı bana. Tekrar bir seçim yapma şansım olsa ben yine gazeteci olurdum, ama freelance muhabir.