Haber Üsküdar - Merve Şişman

Gzt Saha Editörü Ümmü Gülsüm Durmuş, Taliban'ın başkent Kabil'i ele geçirmesinden kısa süre sonra gittiği Afganistan'da gazeteci olarak yaşadığı deneyimleri ve sahadaki izlenimlerini Haber Üsküdar'la paylaştı.

Üsküdar Üniversitesi İletişim Fakültesi Gazetecilik Bölümü Başkanı Prof. Dr. Süleyman İrvan'ın Gzt Saha Editörü Ümmü Gülsüm Durmuş ile gerçeklştirdiği söyleşide Afganistan'da yaşanan kaos, yeni yönetimin uygulamaları, halkın Taliban'a bakışı ve gazetecilerin sahada karşılaştığı zorluklar ele alındı. Geçici hükümetin ilan edildiği gün olan 7 Eylül’de Afganistan'a ayak basan Gzt Editörü Durmuş, Afganistan'da hala belirsizlikler bulunsa da halkın günlük yaşamını sürdürdüğünü, Taliban'ın günlük yaşamın her alanına müdahil olmaya çalışırken eski yönetimin pek çok kurumsal yapısının da çalışmaya devam ettiğini ifade etti.

Afganistan’a ilk kez giden gazeteci Ümmü Gülsüm Durmuş, Pakistan üzerinden gerçekleştirilen on saattlik zorlu bir yolculuğun ardından  Kabil'e ulaşmış. Durmuş, "7 Eylül akşamında Kabil’deydim. Gittiğimde kalacağım yer hazırdı. Yeni Şafak gazetesinden Taha Hüseyin Karagöz arkadaşım orada bulunduğu için onun yanına gittim. Oda ayarlanmıştı ama kaldığım otelin koşulları oldukça zorlayıcıydı. Sabah ilk kez sokağa çıktığımda bir panik havası bekliyordum ama her şey olağandı. Yanımda tercüman vardı, kameraya çekiyordu. Taliban’a ‘Ben buraya bir kadın gazeteci olarak geldim. Benim hakkımda ne düşünüyorsunuz?’ diye sordum ve şu yanıtı aldım: ‘Hiçbir sorun yok. İstediğiniz gibi gezebilirsiniz. Kardeşimsiniz.’ Sokakta röportaj yaparken kadınların düşündüğümden daha serbest bir şekilde düşüncelerini ifade ettiklerini gördüm. Ben şaşırdım hatta kadınların orada bu kadar rahat konuşabilmesine ama genel olarak herkes istediğini söyleyebiliyordu. Çok şaşırdım çünkü herkes çekinecek zannediyordum. Ben oraya gittiğim günün akşamı hükümet ilan edildi. Salı akşamı gittim ve pazar günü şehirden ayrıldım.” ifadelerine yer verdi.

“Her şeyde Taliban müdahale etmeye hazır gibi duruyor”

Prof. Dr. Süleyman İrvan’ın Afganistan’daki yaşanan değişim hakkında, "Orada çok büyük bir değişim oldu. Halka bu nasıl yansımış, sizin gittiğinizde biraz süre geçmişti, ilk zamanlardan biraz farklı olması lazım. En azından iki hafta geçmişti. Sizin izlenimleriniz nelerdi?" şeklindeki sorusuna Ümmü Gülsüm Durmuş, “İnsanlar işsizlikten yakınıyor. O kadar bıkmışlar ki parasızlık, işsizlik yani ekonomik şartlar... Taliban falan umurlarında değilmiş gibi görünüyor. En büyük sorun orada açlık. Nasıl bir Kabil vardı diye çevreye baktığımda, sakin bir Kabil vardı ama her an kaosa açık bir Kabil vardı. Trafikte bir sorun çıkıyor mesela, Taliban geliyor elinde silahla. Her şeyde Taliban müdahale etmeye hazır gibi duruyor. Kadın kuaförler gördüm, kadınlar içeride vardı ama ‘bastıracaklar bizi’ korkusu ile her defasında bunu söylüyorlar. Bununla birlikte, ‘Taliban geldi hırsızlıklar azaldı’ diyen bir kesim de vardı. Uyuşturucu sorunu var ülkede, sokak kenarlarında rahatlıkla içen insanları açık açık görebiliyorsunuz.”

"Taliban’ın tepkisi bölge bölge değişiklik gösteriyor"

Prof. Dr. İrvan’ın, "Sokaklarda silahlı insanlar var, bunlar tedirgin etmiyor mu diğer insanları?" sorusuna Ümmü Gülsüm Durmuş şu şekilde yanıt veriyor: “Belli kontrol noktaları belirlemişler ve o noktalarda Taliban bekliyor. Farklı gördükleri insanlara kimliklerini soruyorlar. Bana sordular, yanımda tercüman vardı. İzin belgemi ve kimliğimi gösterdim ‘tamam, devam et’ gibi cevapların ardından devam ediyorduk yolumuza. Taliban’ın tepkisi bölge bölge değişiklik gösteriyor. Ana caddede farklıyken kırsal yerlerde farklı olabiliyor. Kırsal bölgelerde daha sert tepkiler veriliyor. Ana caddede daha ılımlı iken kırsalda silahı doğrultup ‘kimsin, nesin’ gibi ifadelerle silah zoruyla ‘sıraya geç hemen’ diyerek sıraya sokuyorlardı. Tedirgin edici bir durum.”

"Herkes aynı kıyafeti giydiği için kimin kim olduğu belirsiz"

Prof. Dr. Süleyman İrvan’ın, "Afganistan’da başka örgütler de var bizim bilmediğimiz. Bunlar nasıl ayrışıyor, mesela kıyafet olarak. Bu konuda bir izleniminiz var mı?" sorusuna Durmuş şu yanıtı veriyor: "Hocam çok doğru bir soru ve herkes aynı kayfeti giydiği için kimin hangi örgütten olduğu belli olmuyor. O sebeple çok kalabalık yerlere gitmekten çekindik. Bölge halkı gibi olanlar farklı kişiler çıkabiliyor.”

"Sınıflar otuz kişiyse kadın ve erkekler arasına perde konuluyor"

Ümmü Gülsüm Durmuş, "Taliban yönetimi altında kadınlar eğitim almaya devam edebilir mu?" şeklindeki sorumuza, "Eğer sınıflar otuz kişiyse kadın ve erkekler arasına perde konuluyor ve o şekilde eğitim alıyorlar. Sınıflar otuz kişiden fazlaysa ayrı sınıflarda eğitim alıyorlar. Kız çocukların okula gittiklerini gördüm. Hatta fotoğraflarını da çekmiştik. Ama ben sadece beş gün kaldım bölgede, benim gördüğüm kadarıyla çocuklar eğitim görüyordu" cevabını verdi.

"Benim gözlemlediğime göre kadınlar şu süreçte istediklerini söyleyebiliyorlar"

Prof. Dr. Süleyman İrvan'ın, "Halk arasında Taliban'ı destekleyenler de var mıydı?" şeklindeki sorusuna, "Taliban’ı destekleyenler de var, eleştirenler de var, eleştirenleri eleştirenler de var. Benim gözlemlediğime göre şu süreçte kadınlar istediklerini söyleyebiliyorlar. İzlenimlerime göre insanlar kendilerini ifade edebiliyor. Kadınların haklarından kolay kolay vazgeçeceklerini sanmıyorum" dedi. 

"Kadınlarla konuşma kültürleri yok"

Gazeteci Ümmü Gülsüm Durmuş, Taliban'ın kadın gazetecilerle ilişkilerini konu alan soruya verdiği cevapta şunları söyledi: "Şunu dile getirebilirim, Taliban'ın kadınlarla konuşma kültürleri yok, pratikleri yok. Bir kadın gazeteci olarak bana ‘sen kardeşimizsin, Türkleri seviyoruz’ gibi ifadelerinin ardından ‘bu kadını görmeyeceğiz burada’ gibi söylemlerde de bulunuyorlar” dedi.