Haber Üsküdar - Saliha Dağ

2020 yılı Mart ayından bu yana koronavirüsün Türkiye'de hızla yayılması nedeniyle tedbirler alınmaya başlandı ve bu tedbirler sonucu birçok sektörde işler durma noktasına geldi. Bu süreçte işçi ve işverenlerin mağdur olmamaları için birtakım düzenlemeler yapıldı. Bunlardan biri de kısa çalışma ödeneği oldu. Kısa çalışma ödeneği ve uygulamalar hakkında bilgi almak için avukat arabulucu Merve Dağ ile bir röportaj gerçekleştirdik.

Kısa çalışma ödeneği nedir?

Bu konu 2018 yılında Kısa Çalışma ve Kısa Çalışma Ödeneği Hakkında Yönetmelik ile ayrıntılı biçimde düzenlenmiştir. Aynı şekilde, Türkiye  İş Kurumu Genel Müdürlüğü (İŞKUR) de kendi sitesinde kısa çalışma ödeneğine ilişkin duyurular yapmıştır. Söz konusu yönetmelik, “Genel ekonomik, sektörel veya bölgesel kriz ile zorlayıcı sebeplerle işyerindeki haftalık çalışma sürelerini geçici olarak önemli ölçüde azaltması veya işyerinde faaliyeti tamamen veya kısmen geçici olarak durdurması hallerinde" işçilere kısa çalışma ödeneği ödeneceğini karara bağlamaktadır. Aynı yönetmelik, kısa çalışma ödeneği süresinin üç ayı aşmamak üzere belirlenebileceğini öngörüyor. Ayrıca, kısa çalışma ödeneği Cumhurbaşkanlığı kararı ile uzatılabiliyor.

Başvuruyu kim yapıyor, işçi mi işveren mi?

Burada başvurular işveren tarafından yapılır. İşverenler, işçi adına başvurusunu yaparlar. İşveren, yönetmelikte bahsedilen koşulları taşımıyorsa, yani pandemi sürecinden etkilenmeyen bir sektörde ise başvurusu kabul edilmeyebilir. 

İşveren başvuruyu nasıl yapıyor?

İşveren başvurularını elektronik ortamda  (e-devlet) gerçekleştirebileceği gibi, doğrudan yani fiziken Türkiye İş Kurumu'na da yapabilir. Genel ekonomik, sektörel veya bölgesel kriz ile zorlayıcı sebeplerle işyerinde kısa çalışma yapılmasını talep eden işveren, Kurum birimine, varsa toplu iş sözleşmesi tarafı işçi sendikasına yazılı bildirimde bulunur. İşveren bildiriminde; genel ekonomik, sektörel veya bölgesel kriz ile zorlayıcı sebeplerin işyerine etkilerini ve zorlayıcı sebebin ne olduğunu belirtmek; İşyerinin unvanını, adresini, varsa toplu iş sözleşmesi tarafı işçi sendikasını, işyeri İŞKUR numarasını ve sosyal güvenlik işyeri sicil numarasını belirtmek; Manyetik ve yazılı ortamda Kurumca belirlenen formatta hazırlanan kısa çalışma yaptırılacak işçilere ilişkin bilgileri içeren listeyi Kurum birimine teslim etmek zorundadır.

Kısa çalışma ödeneğinden yararlandırılan işçi işten çıkartılabilir mi?

İşyeri, işçisini kısa çalışma ödeneğinden faydalandırıyorsa belirlenen sürelerde işçiyi işten çıkartamayacaktır. Ancak bu durumun istisnası bulunmaktadır. 4857 sayılı İş Kanunu’nun 25. maddesi işverenin haklı nedenle derhal fesih hakkını tanımlamaktadır. Buna göre, ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ile benzerleri nedenlerinden birine dayanarak, kanunda sayılan  şartların oluşması durumunda işveren haklı nedenle  fesih yapabilmektedir.

Kısa çalışma ödeneği alan işçi açısından haklı fesih nedeni var mı?

İşçi tam zamanlı olarak çalıştırılmasına rağmen kısa çalışma ödeneğinden yararlandırılıyorsa, primleri eksik yatırılıyorsa, işçi açısından haklı fesih nedeni sayılabilir.                                                                                                                         

Belediyede taşeron işçi: "Ücret kesintisi yaşamadık" 

Kısa çalışma ödeneğinin uygulamada nasıl olduğunu görmek için çalışanlarla röportajlar gerçekleştirdik. İstanbul Büyükşehir Belediyesi'nde taşeron olarak çalışan bir işçi, “Mart ayı ile 1 Haziran arası kısmi çalışma yaptık ama herhangi bir ücret kesintisi olmadı.1 Haziran'da genelge yayımlandı, normalleşme sürecine geçildi, kısmi çalışma kalktı, sadece 60 yaş üzeri ve kronik rahatsızlar ikinci bir genelge yayımlanana kadar izinli sayıldı ve ücret kesintisi de olmadı" dedi. 

Kafe sektöründe çalışan bir işçi, ”Kısa çalışma ödeneğinden sigortası 400 günün üzerinde olanlar faydalanabiliyor. Part time (yarım gün çalışma) olanlar normalde yararlanmıyor ama muhasebeci bunu dilekçe yazarak halledebiliyor. Olumlu yanları, dükkan kapalı iken her ayın 5'inde devletin ödeneğinden yararlandık. Olumsuz yanları ise kısa çalışmadan yararlandığımız süre içinde sigorta günü 0 (sıfır) olarak gözükmesi” dedi. 

Kısa çalışma ödeneğini istismar eden işverenler var

Özel şirkette çalışan bir işçi, “Pandemiyi şirketin lehine olacak şekilde kötüye kullandılar. Pandemi nedeniyle kısa çalışma ödeneğinden yararlanmaya başladık ama hem tam zamanlı çalıştık hem de sigortalarımız yarım gün yatırıldı. İşimizi kaybetme korkusu yaşadığımız için de kimse hakkını savunamıyor” dedi.

Bu konu hakkında bir yazı yazan Habertürk yazarı Nagehan Alçı, "Kısa çalışma ödeneğini istismar eden işverenler" başlıklı yazısında bazı işverenlerin kısa çalışma ödeneğini kötüye kullandıklarını, çalışanların hem kısa çalışma ödeneğinden yararlandırdklarını hem de tam zamanlı işe gelmelerini şart koştuklarını belirtiyor. 

Milliyet yazarı Cem Kılıç da, konuyla ilgili olarak yazdığı yazıda, "Kısa çalışmaya gidilen işyerlerinde işçilerin tam süreli çalıştırıldığının tespit edilmesi halinde işveren çok yüklü maddi yaptırımlarla karşılaşacaktır. Bu durumda işveren hem işçilere ödenen kısa çalışma ödeneklerini yasal faiziyle birlikte İŞKUR’a iade etmek durumunda kalacak hem de bu sürelere ilişkin işçiye çalışmış olmaları nedeniyle hak ettikleri ücretleri ödeyecektir" diyor. 

Kısa çalışma ödeneğinden yararlananların sayısı pandemi sürecinde 3 milyonu aştı

Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü (İŞKUR) tarafından aylık olarak yayımlanan İşsizlik Sigortası Fonu Bülteni’ne (Kasım 2020) göre, Koronavirüs salgınının Türkiye’de görüldüğü Mart ayından itibaren kısa çalışma ödeneğinden yararlananların sayısı artmaya başladı. Kısa çalışma ödeneğinden yararlanan kişi sayısı Nisan ayında 3 milyon 243 bin 126’ya, Mayıs ayında da en yüksek seviye olan 3 milyon 282 bin 817’ye ulaştı. Pandemi önlemlerinin gevşetildiği Haziran ayında sayı 2 milyon 486 bin 854’e, Temmuz’da 1 milyon 774 bin 865’e, Ağustos’ta 1 milyon 302 bin 755’e, Eylül’de 1 milyon 51 bin 710’a ve Ekim’de 967 bin 563’e geriledi. Kasım ayında hafif bir yükselme ile 989 bin 337’ye çıktı.   

Kısa çalışma ödeneği süresi iki ay uzatıldı

Aralık 2020 öncesinde kısa çalışma ödeneği 3 ay süreyle ödenirken, 23 Aralık 2020 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan Cumhurbaşkanı Kararı ile bu süre 2 ay daha uzatıldı ve daha önce ödenekten yararlananlara başvuru yapılması halinde Şubat 2021 tarihine kadar kısa çalışma ödeneği verileceği bildirildi. Pandemi önlemlerinin artmasıyla birlikte Aralık ayından itibaren kısa çalışma ödeneğinden yararlanan kişi sayısının tekrar yükselişe geçeceği tahmin ediliyor.