Prof. Dr. Martin Baeyens, Ekslibris'i anlattı

Haber Üsküdar - Merve Şişman ve Hazal Göksun

Üsküdar Üniversitesi İletişim Fakültesi Çizgi Film ve Animasyon Bölümü tarafından düzenlenen ‘Ekslibris Dünyasından’ konulu söyleşi gerçekleştirildi. Etkinliğe, Belçika Gent Güzel Sanatlar Akademisi Grafik Bölümü'nden Prof. Dr. Martin R. Baeyens konuk oldu. Moderatörlüğünü Çizgi Film ve Animasyon Bölüm Başkanı Prof. Dr. Hasip Pektaş’ın yaptığı etkinlikte Baeyens, çalışmalarında doğaya büyük yer verdiğini ve teknoloji ile doğa arasındaki mükemmel uyumu yakalamak için çalıştığını ifade etti. 

Etkinliğin açılış konuşmasını yapan Çizgi Film ve Animasyon Bölüm Başkanı Prof. Dr. Hasip Pektaş, konuk Martin R. Baeyens'i şu sözlerle tanıttı: "Belçika Gent Güzel Sanatlar Akademisi Grafik Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Martin R. Baeyens, ekslibris dünyasında çok tanınan, özgün çalışmalarıyla bilinen örnek bir sanatçı ve eğiticidir. Bugüne kadar 128 kişisel sergi açıp, 171 ödül almıştır. Belçika, Amerika, Türkiye, Kuzey Kıbrıs, Polonya ve Çin’de 30 farklı üniversitede misafir profesör olarak çalışmıştır. Gerek ekslibrislerinde gerek büyük boyutlu çalışmalarında doğa merkezli tarih, teknoloji ve yaşamın izlerine ağırlık vererek kendini anlatmaktadır. Onun ekslibrislerinde kendine has kaligrafisiyle ekslibris ve sahibinin adı, mutlaka en doğru yerde, en dengeli bölgede görülür. Prof. Dr. Martin R. Baeyens bu söyleşisinde, ekslibrisin yaratım sürecinden, tasarım ilkelerinden, tipografiden ve kompozisyondan bahsedecek. Ekslibris dünyasındaki yeni yöntemlerlerle; 'serigrafi' ve 'bilgisayar teknikleri' ile yaptığı ekslibrislere değinecek ve özgün çalışmalarını da sizlerle paylaşacak."

“Kimse benim yeni tarzıma ilgi göstermedi”

Ekslibris çalışmalarındaki ilk deneyimlerini anlatan Prof. Dr. Baeyens, “İlk ekslibrisimi, hocam Gerard Gaudaen’ın zorlamasıyla yüksek baskı tekniğinde yaptım. Soyut bir ağaç gravür. Daha sonra ilk kez gittiğim bir değiş-tokuş toplantısında kimse benim yeni tarzıma ilgi göstermedi. Genç bir sanatçı için çok sinir bozucu bir deneyimdi. Birkaç yıl sonra ilk serigrafi ekslibrisimde de ilk CGD ekslibrisimde de aynı tepkiyle karşılaştım. Bu deneyimlerden, yeni olanın halkı her zaman korkuttuğu ve geleneksel tekniklere bağlı kalmayı tercih ettiğini açıkça gördüm. Genç ekslibris sanatçılarının benzer olumsuz tepkiler yaşamalarını önlemek için bu ekslibris söyleşisi davetini kabul ettim” dedi.

“Ekslibris teriminin gerçek anlamı ‘kütüphanesinden’ demektir”

Ekslibris hakkında kısa bir bilgilendirme yapan Prof. Dr. Baeyens, “Bir kitap satın aldıktan sonra ilk olarak, adımızı, imzamızı veya bir işaretimizi koyarız ya da kitabın ilk sayfasına bu kitabın bize ait olduğunu göstermek için bir mühür basarız. Bir kitabı ödünç verdiğimizde, bunun bizim kitabımız olduğunu hatırlatıp kitabın geri getirilmesini umut ederiz. Bu profesyonel değildir. Ekslibris kullanmak daha iyidir. Latince ekslibris terimin gerçek anlamı ‘kütüphanesinden’, ‘kitaplığından’ demektir. Kitabın sahibini belirtmek için kitabın ilk sayfasına ekslibris yapıştırıyoruz. Ekslibris yapmak için her zaman bir grafik teknik kullanıyoruz. Bu nedenle ekslibrise küçük grafik veya mini baskıresim diyoruz. Çoğunlukla bir ekslibris üzerinde; ‘ekslibris’ kelimesini, kitabın sahibinin adını veya baş harfleriyle birlikte ‘kütüphanesinden’ anlamına gelen bir terim kullanıyoruz. Ekslibris kelimesi, Latin alfabesinin kullanılmadığı ülkelerde bile evrenseldir” ifadelerini kullandı.

'Ekslibris nedir?' sorusuna cevap arandı

Konuşmasına ekslibrisi tanımlayarak devam eden Prof. Dr. Baeyens, “Ekslibris; bir mülkiyet işareti, hırsızlığa engel olan, kişisel bir itibar, estetik bir öge, küçük bir grafik etiket demektir. Bu yüzden yazıyı hemen görebilmemiz ve sahibinin adını çok net okuyabilmemiz önemlidir” şeklinde konuştu.

“Profesyonel yaşamım boyunca sanatçı olarak tüm grafik disiplinlerini kullandım”

Geniş iş alanına sahip ekslibris çalışmalarında yaptıklarından bahseden Prof. Dr. Baeyens, “Profesyonel yaşamım boyunca sanatçı olarak tüm grafik disiplinlerini kullandım: ahşap gravür, gravür, litografi, serigrafi ve bilgisayar destekli tasarım. Son yıllarda ilgim tamamen CGD üzerinde. Çünkü bunun gelecek için en önemli bir teknik olduğuna inanıyorum. Profesör olarak aynı üniversitede 40 yıldan fazla çalıştım. Uzun süre grafik tasarım bölümünün başkanlığını yaptım. Belçika, Amerika, Türkiye, Kuzey Kıbrıs, Polonya ve Çin’de 30 farklı üniversitede misafir profesör olarak çalıştım. Bugüne kadar 1000’den fazla karma sergi gerçekleştirdim. 128 kişisel sergi açtım. 171 ödül aldım. Bugüne kadar 900 ekslibris yaptım ve dünya çapında sergilendiler” dedi.

“Ekslibris, resim, baskıresim ve heykel gibi zamanla gelişti”

Ekslibrisin gelişimini de ele alan Prof. Martin Baeyens, “Ekslibris, resim, baskıresim ve heykel gibi zamanla gelişti. Ekslibris tasarlama ve ekslibris yaratma görevi güzel ve ilginç bir dürtüdür. Ekslibris’te metin ve resim uyumlu bir kompozisyona oluşturmalıdır. Sanatçı, sadece kitap sahibinin özelliklerine değil, ekslibris tasarımının sanatsal düzeyine de dikkat etmelidir. Dünyadaki en sevgi dolu basılı şey kitaptır. Kitap her zaman sahibiyle iyi ilişkisi olduğu için hayatta kalır. Bir ekslibris tasarlamak için dikkatli planlama, sanatsal sezgi ve teknik beceri gerekiyor” diyerek sanatçının dikkat etmesi gereken unsurları özetledi.

“Martin Baeyens’in bir ekslibrisi her zaman son derece tanınır”

Ekslibris çalışmalarına değinen Baeyens, “Belçika ekslibris dergisi Graphia’nın baş editörü Karl Vissers’ın bir yazısı gibi hangi teknikte yapılırsa yapılsın Martin Baeyens’in bir ekslibrisi de her zaman son derece tanınır. Çünkü kendine has bir formu, ikonografisi, vizyonu, ve yazısı vardır. Martin ekslibris çalışmasında, kendisine katkıda bulunacak yeni bir hedef belirler. İmge yaratmak değil, sanat yapmak ister. Tekrardan nefret eder çünkü tekrarlamak hareketsiz durmaktır. Bir teknik denenir denenmez, bir fikir ifade edilir edilmez o, devam etmek ister. Zamanının çocuğu olarak kalmak ister. Yaygın olan ile arasına mesafe koyar ve ikincil bir pozisyon alır. Orada kendine, içinde deneyselliğin ve yeniliğin olduğu sınırlı bir alan yaratır. Zamanın, kalitenin en iyi göstergesi olduğunu bilerek hareket eder. Ancak sanatçı ne kadar çok kısıtlama olursa olsun, denemek için her zaman kendine yer yaratır. Martin, teknik, görüntü, kompozisyon, sabır ve yazıyla deneyimler” ifadelerini kullanarak kendi tarzını anlattı.

Ekslibrisin tekniği, içeriği, kompozisyonu ve taşıyıcı malzemesi anlatıldı

Sunumuna, ekslibrisin dört önemli ögesini anlatarak devam eden Baeyens, “Teknik olarak Profesör Gerard Gaudaen’den etkilenerek grafik kariyerime ağaç gravür ile başladım. 1970 yılında siyah beyaz ağaç baskılar yaptım. Yüksek baskılarımda renkler belirgindi ve görüntüler daha az karmaşıktı. Bir süre sonra çalışmalarıma renkleri daha şeffaf hale getirmek istedim ve böylece daha kolay karışımlar elde edip boya bileşenleri eklemeye başladım. Seksenlerin ortasında bir şirket ziyaretinden sonra, gizemli doğrusal tasarımlar oluşturan elektronik devrelerin sabitlendiği çok katmanlı plakalar üzerinde çalışmaya başladım. O andan itibaren onları serigrafi baskılarımın taşıyıcı malzemesi olarak kullanmaya karar verdim. 2000 yılından itibaren ekslibris çalışmalarım için bilgisayar kullanmaya başladım. Ana tema çoğunlukla manzaradır. Çalışmam doğayı sadece el değmemiş bir yer olarak bırakmak değil, insanın yarattığı teknolojiye de eleştiri getirmektir. Doğayı ve teknolojiyi uyumlu hale getirme arzusu pekala her manzaranın ana nedeni olabilir. Kompozisyon konusu da oldukça önemlidir. Kompozisyonda doğru dengeyi bulmak benim için önemli. Renkler birbiriyle etkileşim halinde olmalıdır. Her resim ya da tasarım yeni ve özgün olmalıdır. İlk ekslibrislerim yalnızca tek bir resim içerirken, sonraki çalışmalarda genellikle resim kombinasyonları yer almıştır. Baskı için kullanılan kâğıt türü bitmiş görsel üzerinde önemli rol oynar. Kağıdın dokusu, içindeki ağaç yongaları, kâğıttaki su hatları, hepsi görüntünün bir parçası olabilir veya ona belirli bir özellik katabilir. En son çalışmamda kullanılmış malzemelerin geri dönüştürülmesini tercih ediyorum. Kullanılmış olan nesneler, yeni bir bağlama yerleştirilerek ikinci bir hayat yaşayabilirler. Haritalar, bir manzara için başlangıç noktası olarak kullanılabilir. Ayrıca değersiz para, ekslibris için temel olarak yeni bir işlev alabilir. Geri dönüşümlü haritalar ve banknotlar gibi bu tarz deneysel ekslibrislerde pul da kullanılabilir. Ayrıca çöpe atılan sözlük sayfalarına da ekslibris yapmak mümkün. Tesadüfi bulunan kâğıt parçaları da size ilham verebilir. Gil Beumont için yapılan ekslibris için, Marakeş’e yaptığım seyahat sırasında sokakda bulduğum bir kağıdı kullandım. Bazen orijinal kolajlar için farklı malzemeler de kullandım. Yazı, ekslibrisin önemli bir parçasıdır. Birçok sanatçı için yazı bir engel, benim için ise başka bir deneme fırsatıdır. Ekslibrilerimin çoğunda bilgisayar yazı karakteri yoktur. Genelde yazıları elle yazarım. El yazısı ekslibriste gerçek bir belirteçtir” dedi.

“Her zaman yeni yollar keşfedilebilir”

Tüm olasılıkların araştırılması gerektiğine değinen Prof. Dr. Baeyens, “Sonuç olarak her zaman yeni yolların keşfedilebileceğini ve tüm olasılıkların araştırılmadığını düşünüyorum. Genç sanatçı ve tasarımcılar, aramaya hazır olmak koşuluyla tasarım dünyasında kendi yerlerini bulabilirler. Koleksiyoncular, yollarına çıkan yeni rüzgarlara lütfen sırtlarını dönmesinler” şeklinde tavsiyelerde bulundu.

Serigrafi ve CGD ekslibris süreçlerine değinildi

Konuşmasında, serigrafi (uygulama) ve CGD (yaratım) süreçlerinden de bahseden Baeyens, “Serigrafi tasarım ve üretim aşamalarında her renk için yeni bir tasarım çizilmelidir. Bir CGD yaratım sürecinin en yeni baskı tekniklerinde, Illustrator, Photoshop ve InDesign gibi bir tasarım programları kullanılmaktadır. Bilgisayar tarafından oluşturulan (CGD) ekslibrisin üretimini somut bir örnekle açıklayabiliriz. Kompozisyon oluşturmanın birçok yolu vardır. Çoğunlukla çeşitli orijinal belgeler, çizimler, fotoğraflar vb. kullanılır. Yüksek çözünürlükte taranır ve farklı katmanlarda işlenir. Bazen 30 katmana kadar ulaşılabilir. Çeşitli baskı aşamalarında oluşturulan serigrafi baskı ile de benzeşebilir. Çalışma sürecini göstermede İsviçreli koleksiyoncu Benoit Junod için yapılan ekslibris iyi bir örnek olabilir. Her zamanki gibi sanatçı tam bir sanatsal özgürlüğe sahiptir. Ancak gerçeklik farklıdır. Benoît, ekslibriste arkadaşlığımızı, özel bir anıyı, sembolize etmenin bir yolunu bulmamı istedi. Çocuklarını, evini ve bahçesini göstermek ve belki de Nyon’daki FISAE Ekslibris Kongresi’ne atıfta bulunmak harika olacaktır. Bir koleksiyoncunun bir ekslibris sipariş etmesi çok normal bir durumdur. Bu bilgilerden bir seçim yapmalı ve her zaman koleksiyoncunun isteklerini göz önünde bulundurarak çözümler üretmeliyiz. Çoğu zaman ilk tepkim sıkıcı siparişleredir. Ancak her seferinde yeni ekslibris biraz zorlayıcı da oluyor. Bu ekslibris için sadece iki seçenek vardı: ilk seçenek olarak ev, ikinci seçenek olarak çocukların portreleri. İkinci seçeneği çocukların çeşitli fotoğraflarıyla gerçekleştirdim. Dâhil edilebilecek diğer unsurlar şunlardı: göl, su, kongre ve kongre sembolü olarak balık. Bu aşamada, mürekkep püskürtmeli bir yazıcıda ilk prova alınır. ‘Neden mürekkep püskürtmeli yazıcı?’ diye kendi kendime soracak olursam. Çünkü renkler bir lazer yazıcıdan daha yoğundur. Son olarak, ekslibrisin basılacağı kağıdın kalitesi en önemli unsur olabilir. Paçavradan yapılan kâğıt, renklerin parlaklığı konusunda en iyi sonucu verir. Ayrıca asitsiz olması güzel olur, bu yüzden doğayı biraz kurtarırız” ifadelerini kullandı.

“Eğitimin kalitesi her şeyden önce hocaların coşkusuna bağlıdır”

Son olarak, yeni ekslibrislerinden bahseden Prof. Dr. Baeyens, “Bu sunumu başladığım yerde yani eğitimle bitirmek istiyorum. Eğitimin kalitesi her şeyden önce hocaların coşkusuna bağlıdır. Türkiye’den arkadaşım Hasip Pektaş, ekslibrisi yeni tekniklerde tanıtma konusundaki büyük coşkumu paylaşıyor ve bu nedenle hem Belçika’nın hem de Türkiye’nin çağdaş ekslibriste gidişatının belirleyicileri olmamız raslantı değildir. Sevgili arkadaşlar, sizleri yeni tekniklerin olanakları ve önemi konusunda ikna ettiğimi ve daha da önemlisi, ekslibrisin geleceğini güvence altına almak için yolumuzda bizi takip edeceğinizi umuyorum” ifadelerini kullandı ve etkinlik organizasyonu için teşekkürlerini ileterek konuşmasını sonlandırdı.