Röportaj: Betül Tilmaç Son yıllarda, yaşanan olaylar ve durumlar hakkında haber yapan ve genellikle haberleri paylaşmak için sosyal medya platformlarını kullanan medya kullanıcılarının sayısı giderek arttı. Akıllı telefonu ve internet bağlantısı olan herkes artık dünyaya bakış açısını paylaşabildiğinden, bu olgu kimin gazeteci olabileceği ve neyin haber oluşturduğuna dair geleneksel kavramları alt üst etti. Bu röportajda vatandaş gazeteciliğinin yükselişini ve medya ortamı üzerindeki etkisini Yozgat Bozok Üniversitesi Dr. Öğr. Üyesi Mehmet Ramazan Yıldızgörür ile konuştuk. Sosyal medyanın bu değişimi nasıl mümkün kıldığını, sunduğu fırsatları ve zorlukları ele aldık.  Yurttaş gazeteciliği nedir, nasıl tanımlanabilir? Yurttaş gazeteciliği ilk örneklerine ve tanımlamalarına göre kapsam olarak değişmiş durumdadır. Dolayısıyla tanımlamanın da bu değişimi göz önüne alması gerekmektedir. Genel bir tanım olarak, mesleği gazetecilik olmayan bireylerin haber üretim süreçlerine dahil olması şeklinde tanımlamak mümkündür. Ancak teknolojinin de etkisiyle bu süreçlere dahil olma biçimleri hem çok çeşitlenmiş hem de kolaylaşmış durumdadır. Bazı yaklaşımlara göre arada ayrım sağlamak için katılımcı gazetecilik kavramı kullanılmaktadır. Burada teknolojinin haberi paylaşma, yorumlama, beğenme, yeniden üretme gibi süreçlere etkisi katılımcı gazetecilik olarak adlandırılarak yurttaş gazeteciliğinden ayrıştırılmaktadır. Yurttaş gazeteciliği hangi amaçlar için kullanılır ve kamusal gazetecilikten farkı nedir? Yurttaş gazeteciliği profesyonel gazetecilerin göremediği ya da görmediği birçok haberin kamunun gündemine taşınmasında oldukça önemli bir faaliyettir. Bunun yanı sıra profesyonel gazeteciliğe bakış açısı ve yorumlama anlamında da bir alternatif getirmektedir. Azınlıkların, dezavantajlı kesimlerin ya da bir şekilde sesini duyurmakta güçlük çeken kişi ya da grupların sesi olabilir. Kamusal gazetecilik çıkış noktası olarak kamu yararını gözetme ilkesiyle olaylara yaklaşabilir ancak yurttaş gazeteciliğinin böyle bir temel ilkesi olduğunu söylemek güç. Kamu yararının tam aksi yönde faaliyetler de yurttaş gazeteciliği adı altında sergilenebilir. Yurttaş gazeteciliğine getirilen en önemli eleştirilerden biri de denetimsiz olması ve gazetecilik sorumluluğuna sahip olmamasıdır. Bu nedenle kamusal yayıncılık ya da gazetecilikten ayrılır. Son zamanlarda yeni medya teknolojilerinin de etkisiyle artan yurttaş gazeteciliği, insanların artık kendilerini bu sıfata sığdırarak, profillerinde bile Yurttaş Gazeteci olarak yazmaları gazetecilik mesleğine zarar veriyor mu? Gazetecilik mesleğine zarar verdiğini düşünmüyorum. Zarar verdiği şeyler mutlaka oluyordur. Enformasyonunun güvenilirliğine yönelik bir olumsuz algı oluşturabilir. Bazı örneklerde tek taraflı bakış açılarını gündeme taşıyarak kutuplaşmaya ya da manipülasyona neden olabilir. Ancak bunlar geniş bir bakış açısıyla değerlendirildiğinde haber üretme ve yayma süreçlerinin neden profesyonel bir yaklaşımla yapılması gerektiğini insanlara hatırlatacak ve profesyonel gazeteciliğin saygınlığını artıracaktır. Bunun örneklerini özellikle Covid-19 pandemisi sürecinde gördük. İnsanlar yayılan kirli bilgiye karşı ana akım medyaya yönelme ihtiyacı hissettiler. Yurttaş gazeteciliğinin avantajları ve dezavantajları nelerdir? Avantajları, yoğun bilgi akışı içinde gözden kaçma ihtimali olan haberleri gündeme taşıma, birçok bireyin haber üretme sürecine dahil olmasıyla daha demokratik bir haber evreni yaratması, farklı bakış açılarına ve seslere alan açması, kendine özgü mini kitleler oluşturarak haberi kişiselleştirebilmesidir. Dezavantajlarının en önemlisi, yukarda söylediğim gibi denetim süreçlerine tabi olmaması, gazetecilik sorumluluğu, ilkeleri ve etiğine bağlılığının zayıf olması, gazeteci kimliğini muğlaklaştırması, dezenformasyon, manipülasyon, yanlış haber gibi bilgi bozukluklarını artırma potansiyeli taşımasıdır. Yeni medya platformlarındaki tartışma ve yorumlar yurttaş gazeteciliğine nasıl katkıda bulunabilir ve yurttaş gazeteciliğinin yeni medya teknolojileri ile geleceği nasıl olabilir? Yeni medya teknolojileri enformasyonun toplanması ve dağıtılmasında çok önemli araçlar sunmaktadır. Dijitalleşmiş enformasyonu görsel, işitsel ya da metin olarak üretmek, değiştirmek, yaymak ve saklamak çok kolaylaşmıştır. Bu da yurttaş gazeteciliğinin çok kolaylaşmış olduğu anlamına da gelmektedir. Örneğin bir Youtube kanalı ana akım bir gazeteden çok daha geniş bir kitleye ulaşabilmektedir. Tartışma ve yorumlar insanların beklentilerinin anlaşılabilmesi ve buna yönelik içerik üretilebilmesi açısından da fayda sağlayacaktır. Gazeteci ve kitle etkileşimi açısından oldukça etkili olan bu ortamlar haberin hem kaynağı hem yayımlandığı platformlar olabilmektedir. Yurttaş gazeteciliğinin toplumsal etkileri nelerdir? Özellikle çok sesliliğin sınırlı olduğu toplumlarda haberin yayılması açısından oldukça etkilidir. Baskıcı toplumlarda bireylerin seslerini duyurması açısından ne derece etkili olduğunu birçok örnekte gözlemlemek mümkün. Yalnızca baskıcı toplumlarla da sınırlı değil. Ana akım medyanın çok baskın olduğu toplumlarda da alternatif bilgiye erişimde önemli bir alandır. Bu anlamda toplumun ihtiyaç duyduğu enformasyon kaynaklarını çoğaltan bir faaliyet olarak olumlu girdileri olduğunu söylemek mümkün. Ancak yukarda ifade edildiği gibi olumsuz etkilerini de gözlemliyoruz. Yurttaş gazeteciliği ile geleneksel gazetecilik arasındaki farklar nelerdir? En temel fark, gazetecilik eğitimidir. Bu eğitimin illa formal bir eğilim olmasına gerek yok. Gazeteciliği alaylı olarak öğrenen kişiler de bir eğitim sürecine tabi olmaktadır. Yurttaş gazeteciliği için formel ya da enformel bir eğitim süreci olmadığı için bunu yapan kişiler ya profesyonel haber üretimini taklit etmekte ya da kendi geliştirdikleri üslûpla haber üretmektedirler. İkinci fark, gazetecilik kimliğidir. Mesleği gazeteci olan bir kişi bu sıfatı taşımayı hak etmek için uzun yıllar çalışmakta ve resmi olarak verilen bir basın kartına da sahip olmaktadır. Yurttaş gazeteciliği ise yapılma biçimlerine göre belki bir seferlik, belki uzun bir süreç içinde gerçekleşebilir ama gazeteci kimliğine sahip olmak için gereken deneyimin edinilmesi tartışmalı olacaktır. Bir diğer farklılık, gazetecilerin hayatlarını gazetecilikten aldıkları maaş ile idame ettirmeleridir. Yurttaş gazeteciliği için böyle bir durum söz konusu değildir. Yurttaş gazeteciliği ile elde edilen bilgi yığını ve dezenformasyon ile bilgilerin doğruluğu nasıl kontrol edilebilir? Bunun teknik birçok detayı mevcut. Bir fotoğrafın incelenmesi, haber dilinin kullanılması, haberi yapan kişinin imzası vs. birçok detay bilginin doğruluğu konusunda ipucu verebilir. Günümüzde doğru bilgiye erişim önemli bir sorundur. Bu nedenle gazetecilik bir yönüyle doğru bilginin teyit edildiği bir işe de dönüşmektedir. Bu bilgi kirliliği içinde insanlar güvenilir bilgiye yine mesleği gazetecilik olan ve kurumsal bir gazeteci kimliğine sahip olan kişiler aracılığı ile ulaşabilecekler. Yurttaş gazeteciliği gibi faaliyetlerin gazeteciliğin saygınlığını artıracağına yönelik ifademle bunu söylemek istedim. Yurttaş gazeteciliği, geleneksel medya kuruluşlarına karşı nasıl bir tehdit oluşturuyor? Bence oluşturmuyor. Geleneksel medya kurumları işlerini iyi yaparlarsa yurttaş gazeteciliği onlar için de bir avantaj olacaktır. Onların faaliyetlerini destekleyen bir unsura dönüşecektir. Ama işlerini doğru yapmazlarsa insanlar farklı kaynak arayışlarına gireceklerdir. Kısacası yurttaş gazeteciliği işini iyi yapan bir medya için destek, yapmayanlar için bir tehdit olabilir. Yurttaş gazeteciliği, demokrasi ve insan hakları açısından neden önemlidir? İnsanların bilgiye erişimleri, bilgiyi yorumlamaları, paylaşmaları anayasal bir haktır. İfade özgürlüğü de bu bağlamda tanımlanmış bir haktır. Demokratik toplumlarda haberin üretilmesi ve habere erişim en temel haklar arasındadır. Yurttaş gazeteciliği de bu bağlamda alternatif bir ses olarak bu hakkın hem gazeteciler hem de habere ulaşmak isteyen bireyler açısından kullanımını zenginleştirmektedir. Demokratik toplumların alameti farikası olan kuvvetler ayrılığının bir unsuru olarak dördüncü güç olarak tanımlanan medya kamuoyunu bilgilendirme ve önemli konularda kamuoyu oluşturma işleviyle bu gücünü kamu yararını gözeterek kullanırsa demokrasi ve insan hakları gibi kavramlar anlam kazanacaktır. Yurttaş gazeteciliğinin yukarda sıraladığım işlevleri buna önemli katkılar sunacaktır.