Didar Yumuşak ve Berkay Özay

Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürü Şaban Yılmaz’ın 14 Kasım 2018 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu toplantısında verdiği bilgilere göre, 2018 yılı itibarıyla cezaevlerinde 743 çocuk annesiyle beraber kalıyor. Bu çocukların 543’ü 0-3 yaş, 200’ü de 4-6 yaş grubunda yer alıyor. 0-3 yaş arası 543 bebekten 37’si 6 aydan daha küçük yaşta bulunuyor. Çocukların annelerinin 519’u hükümlü, 224’ü tutuklu durumunda.  

Yasal mevzuata göre cezaevinde bulunan annelerin çocukları için üç seçenekleri bulunuyor. Dışarıda çocuklara bakacak yakınları varsa onlara bırakabiliyorlar; devlet koruması altında olan çocuk yuvalarına verebiliyorlar ya da çocuk annesiyle birlikte 6 yaşına kadar cezaevinde kalabiliyor.

8 kişilk koğuşta 24 kişi

0-6 yaş arasında olan çocuklar anneleriyle birlikte cezaevinde kaldıklarında, çocuklar da mahkûm oluyor. Cezaevi çalışanları sadece anneyi tek birey olarak saydıkları için çocuğun bez, yiyecek, içecek vs. ihtiyaçları karşılanmıyor. Mahkûmlar ne yerse çocuklar da onları yiyor.

Yasalara göre çocukların zihinsel ve bedensel gelişimlerini sağlayabilecekleri olanaklara sahip olmaları gerekiyor. Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürü Şaban Yılmaz tüm cezaevlerinde 3-6 yaş arasındaki çocuklar için kreş imkânı bulunduğunu söylüyor. Cezaevlerinde kalan çocuklar bu kreşlerde oyuncaklarla ve kendi yaşıtlarındaki çocuklarla oynayabiliyorlar, ancak koğuşların çocuklar için uygun mekanlar olmadığı ifade ediliyor. İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu toplantısında konuşan Kocaeli Milletvekili Ömer Faruk Gergerlioğlu, Afyon Cezaevi’nde 8 kişilik koğuşta 20’si kadın 4’ü çocuk 24 kişinin kaldığını ifade ediyor.  Çocuklar sürekli dört duvar arasında güneşin girmediği koğuşlarda kaldıkları için sık sık hastalanıyorlar. Anneler çocukları revire götürmek için bile 2-3 hafta sonrasına randevu alabiliyorlar.

Çocuklar kreş, bahçe, görüş vs. gibi yerlere her giriş çıkışlarında mahkûmlar gibi aranıyor. Koğuş aramaları ve sayımlar çocukların gözlerinin önünde yapılıyor, bu da çocuklarda olumsuz etki bırakıyor.

Cezaevindeki diğer mahkûmlar çocuk sesinden rahatsız oldukları için koğuşlarını değiştiriyor. Bu da annelerin çocuklar üzerinde baskı kurmasına neden oluyor. Bu baskı yüzünden çocuklar kendilerini işaretle anlattıkları için bazı çocuklar konuşmayı dahi öğrenemiyorlar.

Anneler koğuşta huzursuz olup ağlayan çocuklar için gardiyanlardan uyuşturucu şurup isteyip çocukları böyle sakinleştiriyorlar. Bu şuruplar da çocuklar üzerinde bağımlılık etkisi yapabiliyor.

Cezaevlerinde çocuklara ayrı yatak hakkı tanınmadığı için anneleriyle birlikte tek kişilik yataklarda yatıyorlar.

Adalet Bakanlığı bilgi paylaşmıyor

Cezaevlerinde anneleriyle birlikte kalan çocuklara ilişkin gelişmeleri yakından takip eden, elde ettiği güncel verileri kamuoyuyla paylaşan CHP Milletvekili Gamze Akkuş İlgezdi, Adalet Bakanlığı’nın çocuklarla ilgili bilgi paylaşmaktan kaçındığını ifade ediyor. 2019 verilerini bakanlıktan talep ettiğini belirten İlgezdi şunları söylüyor: “Adalet Bakanlığı konuyla ilgili güncel verileri öğrenme talebimize, ‘Bilgi Edinme Hakkı Kanunu’nun 25. maddesinde yer alan; -Kurum ve kuruluşların, kamuoyunu ilgilendirmeyen ve sadece kendi personeli ile kurum içi uygulamalarına ilişkin düzenlemeler hakkındaki bilgi veya belgeler, bilgi edinme hakkının kapsamı dışındadır. Ancak, söz konusu düzenlemeden etkilenen kurum çalışanlarının bilgi edinme hakları saklıdır’ hükmü gereğince cevaplandırılamamıştır’ şeklinde olumsuz yanıt verdi.”

Cezaevindeki çocuklar yaşıtlarının çok gerisinde

İngiltere’de yapılan bir araştırmada 18 ay cezaevinde annesi ile birlikte kalan çocuklarla annenin yanından alınıp devlet korumasına verilen çocukların gelişimsel düzeyleri karşılaştırılıyor. Araştırma sonuçlarına göre her iki grup çocuğun sağlıklı fiziksel gelişim bakımından eşit düzeyde oldukları görülüyor. Ancak ceza infaz kurumlarında annesinin yanında kalan çocuklar zaman geçtikçe yürüme, koşma, ellerini iyi düzeyde kullanma, zıplama gibi fiziksel ve bilişsel alanlarda yaşıtlarının gerisinde kalmaya başladıkları görülüyor.

Yasal düzenleme şart

Cezaevlerinde annesiyle birlikte yaşamak zorunda kalan çocuklar açısından haksız bir mahkûmiyet söz konusu. Bu durum, Çocuk Hakları Sözleşmesi'nin, “her tür işlemde çocuğun üstün yararının gözetilmesi gerektiği” ilkesine aykırılık oluşturuyor. Çocukların cezaevlerinde mahkûm gibi değil, diğer çocuklar gibi yaşamaları gerekiyor. Cezaevinde doğan ve 6 yaşına kadar cezaevinde büyüyen çocukların cezaevinden çıktıktan sonra dışardaki hayata uyum sağlamaları da zor oluyor.  Çözüm olarak, çocukların dışardaki hayata yabancı kalmamaları için cezaevi içinde gerekli düzenlemelerin yapılması gerekiyor. Uzmanlar, 0-6 yaştaki çocuklar için annenin ceza alması durumunda cezasının ertelenmesi ya da ev hapsi gibi yöntemlerin hayata geçirilmesi gerektiğini ifade ediyorlar.