Haber – Samet Sağlam

Son günlerde sıklıkla gündeme gelen "metaverse" hem Türkiye’de hem de dünyada büyük ses getirdi. Biz de bu konu hakkında yazılar yazan ve bir TEDx konuşması gerçekleştiren Doç. Dr. Aylin Tutgun Ünal’la metaverse'i konuştuk.

Sözlerine metaverse’in ne olduğunu açıklayarak başlayan Ünal, “Bir tanım yapacak olursak; metaverse ile bir arayüz aracılığıyla avatarlarımızla gidebileceğimiz fakat gerçek yaşamı da etkileyecek bir evrenden bahsediyoruz. Metaverse’in tek bir tanımını yapmak zordur. Çünkü metaverse dendiği zaman bunun bir ekosistem olduğunu anlıyoruz. Bunu nasıl anlatıp tartışacağız, birinci adımımız bu. Metaverse ekosisteminin artırılmış gerçeklik, yapay zekâ, sanal gerçeklik, hibrit gerçeklik, genişletilmiş gerçeklik gibi pek çok kavramı içerdiğini söyleyebiliriz” diye söyledi.

“Metaverse kavramının telaffuzu yıllar öncesine dayanıyor”

Metaverse’in nasıl ortaya çıktığından bahseden Ünal, şunları söyledi: “Facebook'un adının meta olması ile birden dünya genelinde tartışılmaya başladı. Elbette bu kavramın telaffuzu yıllar öncesine dayanıyor, bir kitapta geçtiğini söyleyebiliriz ama bilimsel platformda tartışılmaya başlama noktasında, sosyal medyanın ad değişikliğinin büyük rol oynadığı yadsınamaz bir gerçek.”

Metaverse’in arttırılmış gerçeklikten farkını anlatan Ünal, “Bu farka dikkat etmek gerekiyor. Günümüzde ‘NFT ile arsa satın almak demektir’e kadar kavram indi. Metaverse’in sadece pek çoğumuzun gördüğü büyük gözlüklerle deneyimlenen bir ortamdan fazlasını gerektirdiğini bu fazlalığın ise duyarlı kıyafetlerle dokunma ve hissi duyma kısmının önemli olduğunu vurgulamak lazım. Yani VR gözlüğü takıp girdiğimiz ortamlara Metaverse değil artırılmış gerçeklik dememiz gerekiyor” diye konuştu.

 “Önümüzde yapay zekâ örneği var”

Ünal, “Yapay zekânın günümüzdeki kullanım alanları ve sağladığı avantajlar tartışılmaz elbette. Fakat her yeni teknoloji, özelikle insan ötesi özelliklerle donatıldığı varsayılarak ortaya çıktığında, toplum ve hatta dünya genelinde çarpıcı etki yaratır. Yapay zekâ teknolojilerinin bilimsel alanda tartışılmaya başlanması 1956 yılına dayanır. İş dünyasında ilgi görüp sayısız yatırım yapıldıktan 18 yıl sonra hazırlanan eleştirel bir raporda, beklentilerin karşılanmadığı ortaya çıktığında, 1. yapay zekâ kışı yaşanır. Söz konusu dönem 1974-1980 yıllarındadır fakat gelişim çabaları devam eder ve 1987-1993 yıllarında bir gelişme olsa da 2. yapay zeka kışı dönemi yaşanır. Bu yıllarda, dünya satranç şampiyonunu yenen IBM Deep Blue isimli bir satranç sistemi ortaya çıkar. Bu sistemlerin ilerleyen yıllarda değişik versiyonları devam eder ve yapay zekânın şimdiye geldiği noktaya ulaşması yıllarca sürmüştür.  Metaverse ile benzer durum yaşanması olasıdır. Facebook Reality Labs’ı yöneten Andrew Bosworth “söz konusu ürünlerin çoğunun ancak 10 ile 15 yıl içinde tamamen hayata geçirilmesi mümkündür” diyor. 15 yıl sonra bir “Metaverse Kışı” yaşanması olasıdır. Fakat küçük ilerlemeler ile birkaç kış sonra bahar gelebilir. Elbette gelişim sağlanacak ama yavaş yavaş. Metaverse’in uygulama aşamasına gelmesi için sadece mekân tasarımı, avatar tasarımı, güçlü ağ yapısı değil, içeriğin de sağlanması gerekecek ve metaverse evrenine uygun avatarlar ya da dijital ikizler gibi temsillerin işe dahil olduğu, simülatif ortamlar ve bunun alt yapısını sağlayacak metaverse pedagojisi ve felsefesinin iyi kurgulanması gerekiyor. Bunun içinde Metaverse Öğretim Tasarım Modellerinin de geliştirilmesi gerekiyor. İşe eğitim-öğretim dahil olduğunda yelpaze giderek genişliyor” diye konuştu.

“Gazetecilik de evrilecek”

Metaverse ile gazetecilik ilişkisine değinen Ünal, “Pek çok meslek dalının dönüşümden geçmesi söz konusu. Eğitim-öğretim felsefemizi yeniden inşa edecek ve üç boyutlu dijital ortamda nasıl ki yeni modeller geliştirilip eğitim-öğretim ve etkileşimler kurgulanacak ise, iletişim için de durum çok farklı değil. Sanal bir ortamda avatar ya da dijital ikiz gibi temsiller ile iletişim bileşenlerinin ne şekilde sağlanacağı konusu tartışılır. İletişimin sadece sözlü ifadelerden oluşmadığını, duygu ve düşüncelerin beden dili, jest ve mimikler ile desteklendiğinde daha etkili olduğunu ve iletişimdeki önemini biliyoruz.  Gazetecilik bilgi aktarımı ile birlikte aynı zamanda duygu ve düşünce aktarımını içeren bir meslektir. Gazetecinin şimdi görev tanımları ile iş yapma şekli de evrilecek. Sanal bir evrendeki senaryolaştırılmış simülatif ortamlara uygun rollerin belirlenmesi, söz konusu evrende fotoğraf/video çekme, röportaj yapma, mekândan mekâna dolaşım ve en merkezde etkileşimin olduğu bir dijital modele ihtiyaç olacağı kesin. Metaverse İletişim Tasarım Modelleri ile işe başlanıp, sistem bakış açısı ile tasarlanacak modelde, grafik, mekân tasarımından senaryoya tasarım ve kodlama mimarisi, etkili iletişim bileşenlerinden haptic (duyarlı) kıyafetlere duygu ve düşünce aktarımı ile etkili iletişim mimarisi ve farklılaşan tepkilerin yer aldığı yapay zekâ algoritmaları ile doğru bilginin teyit edilmesi gibi pek çok bileşenin sistemsel olarak kurgulanması gerekiyor. İşe, yeni tasarım modelleri oluşturarak ne şekilde işe katılacağı düşüncesi ile başlanabilir” dedi.

“Bilim kurgu filmlerinden alışkın olduğumuz unsurların gerçek yaşamda olabileceğini tartışıyoruz”

Son olarak metaverse hakkında görüşlerini paylaşan Ünal, “Metaverse insanların geleceğe dönük algılarını yeniden gözden geçirmesine sebep oldu. Bizler bilim kurgu filmlerinde görmeye alışkın olduğumuz unsurların gerçek yaşamda olabileceğini tartışıyoruz. Dünya genelinde teknolojik gelişmeler hep bir yüksek etkiyle karşılaşmıştır. İnsan üstü ne yapabiliriz? Teknoloji ile metalaşan dünyada daha soyut görünen şeylerin nasıl vücut bulacağını merak ederiz. Burada yapay zekâ örneği vermek istiyorum. Muhtemelen 15 yıl sonra bir metaverse kışı yaşanacak olabilir. Bu teknolojinin oturması pek çok gelişimden geçmesi büyük öneme sahip oluyor. Dolayısıyla artırılmış gerçeklik deneyimleri bize alışkanlık deneyimi sağlayacak fakat tam olarak metaverse evreninde tasarlanan mekânların üniversitelerin yerine geçmesi veya bir sinemanın yerine geçmesi için büyük kıştan geçmemiz gerekiyor” diye konuştu.