Fatma Boz: Serbest gazeteci, hak temelli bakış açısıyla gazetecilik yapan kişidir
Röportaj: Enes Erçıktı
Üsküdar İletişim’de Prof. Dr. Süleyman İrvan tarafından verilen Serbest Gazetecilik dersi kapsamında, serbest gazetecilik yapan Fatma Boz ile bir röportaj gerçekleştirdim.
Serbest gazeteciliği nasıl tanımlıyorsunuz? Kimlere serbest gazeteci denilmektedir?
Çalıştığı kuruma bağlı olarak değiştiğini düşünsem de kalemini özgürce kullanan bir grup olarak nitelendiriyorum. Merkez sermaye medyasından da farklı olduğunu düşünüyorum ben. Çok kişinin düşündüğü gibi serbest gazetecilik bir zorunluluk değil bence bir tercih meselesidir, çünkü ben hiçbir zaman siyasetle iç içe geçmiş merkez sermaye medyasında çalışmak istemedim, bu benim ne hedefim ne amaçlarım arasında oldu. Serbest gazeteci, hak temelli bakış açısıyla gazetecilik yapan ve bir haber ajansında çalışan bir gazeteciye göre sorumluluğu daha yüksek, bağımsız çalışan gazetecidir bence. Haber konusunu kendisi bulan ve haberin her adımını kendisi inşa eden, en önemlisi saha işi olan bir gazetecilik türüdür bence. Kimler serbest gazeteci olabilir boyutuyla baktığımızda, hak temelli bakış açısıyla olaylara bakan ve bu bakış açısını da kalemine dökebilen insanlar serbest gazetecidir, diğer boyutuyla baktığımızda yerel medyada serbest çalışanlar hak temelli boyutuyla bakmıyorsa bence bu serbest gazetecilik değildir, çünkü serbest gazetecinin zaten amacı merkez sermayesinde yer almak istemeyen ve kalemini hak haberciliği odaklı kullanmak isteyenlerin bence sürdürdüğü bir alandır. Bunun dışında özel haber ve araştırma haberleri gibi yerel medyadan farklı olarak ya da merkez sermayesinden farklı olarak yapılan haberleri yazanlara serbest gazeteci diyebiliriz.
Ne zamandan beri serbest gazeteci olarak çalışıyorsunuz? Serbest gazeteci olmaya nasıl karar verdiniz? Sizi serbest gazeteci olmaya yönlendiren şeyler nelerdi?
Aslında tabii ki serbest gazeteci olacağım düşüncesiyle yola çıkmıyorsunuz. Karşımıza çıkanlar ve bakış açımızın değişmesiyle serbest gazeteciliğe bence yöneliyoruz. Bu sebepten dolayı diyorum, serbest gazetecilik bir tercih meselesidir. Ben 2018'de bir sivil toplum örgütünün eğitimiyle birlikte merkez sermaye medyasında yer almak istemediğimi fark ettim. Ve özgür basında neler yapabilirim düşüncesiyle serbest gazeteciliğe yöneldim aslında. 2018'de ilk olarak bir sivil toplum örgütünün projesiyle gazetecilik yapmaya başladım. Orada iki yıl boyunca yazdım. Sonradan sivil toplumdan çıkıp belli başlı örgütlerin eğitimlerine katıldım. Orada serbest gazeteciliğe devam ettim. Serbest gazeteci olmayı amaçlamadım ilk başta. Ama tanıdıkça medyayı, artık bakış açın da değiştiği için o medyaya gidip çalışmak istemiyorsun. Çünkü yerel medya özellikle siyasetle iç içe olduğundan sen sanki orada belli başlı bir şeye hizmet ediyormuşsun gibi düşünüyorsun ve bu senin işin değil aslında. Sen aslında sadece gazetecilik yapmak istiyorsun ama çalıştığın yer buna izin vermiyor. Çünkü yaptığın haberler siyasi haberler oluyor. Bu sebepten dolayı hak haberciliği odaklı düşündüğünde orada çalışmak, yaşamak istemediğini fark ediyorsun. Ve oradan bir kaçış başlıyor. Bu kaçışın son durağı da tabii ki serbest gazetecilik oluyor. Pandemiyle beraber serbest çalışan gazetecilere çok fazla alan açıldı. Bu da çok güzel bir şey. Bizim için çok iyi oldu. Uzaktan çalışma işine şu an birçok özgür basın adapte oldu. Bu adaptasyon tabii ki bizim de işimize yaradı. Bu sebepten dolayı da serbest gazeteciliğe yöneldiğimi söyleyebilirim.
Düzenli olarak belirli mecralara mı haber yapıyorsunuz yoksa haberinizi kim isterse o mecraya mı satıyorsunuz? En çok haber yayımlattığınız mecralar hangileridir?
Düzenli olarak belirli mecralara haber yazmaya çalışıyoruz tabii ki. O mecrada eğer telif usulü bir eğitim açılmışsa ya da bir program açılmışsa bizler başvuruyoruz. Kabul edildikten sonra haber yapıyoruz. Ben genelde birçok farklı alanda çalıştım ama şu an genelde Gazeteciler Cemiyeti’nin projelerini yazıyorum. Zaten şu an Türkiye'de serbest gazetecilere en çok destek çıkan platform da Gazeteciler Cemiyeti’nin projeleri. Birçok farklı projesi var. Ben herhalde en çok 9. Köy haber ajansına haber yapmışımdır. Genelde çevre haberleri yapan bir gazeteciyim. Çevre gazetecileriyle çevrecilerin sesi olmaya, oradaki yerel halkın sesi olmaya çalışan bir gazeteciyim. 9. Köy de çevre haberlerine, iklim haberlerine çok önayak olan ve destekleyen bir proje. Bu sebepten dolayı en çok haber yayımlattığım mecra 9. Köy’dür.
Serbest gazetecilikten elde ettiğiniz geliri yeterli buluyor musunuz? Yoksa serbest gazetecilik dışında başka işler de yapmak zorunda kalıyor musunuz? Eğer başka işler de yapıyorsanız bunlar ne tür işlerdir?
Serbest gazetecilikten elde ettiğimiz gelirler yeterli değil. Bunun en büyük nedeni tabii ki ekonomide olan düzensiz ilerleme, daha önce yeterli miydi sorusuna da cevap vermek gerekirse aslında daha önce de yeterli olmuyordu. Şu an herhangi bir ek işte çalışmıyorum. Genelde sivil toplum örgütlerinde ve şu an akademide ilerliyorum. Yüksek lisans öğrencisiyim. Geçimini sağlayamayan tabii ki çok fazla serbest gazeteci var. Bu alan bizi sigortasızlığa iten bir alan, tabii ki bunu kendi tercihimizle yapsak da genelde arkamızda birileri yok maalesef. Bu konuda tabii ki arkadaşlarımız sorunlar yaşıyor, kiralarını ödeyememe gibi sorunlar yaşıyor, aldığımız çünkü telif ücretleri düşük ve sürekli çalışılan bir alan değil, gelir fazla değil, ne kadar proje açılıyorsa başvurduğun için genelde net bir rakam yok. Bu sebepten dolayı tabii ki hayat şartları da buna göre zorlaşıyor. Bazen işte yaz aylarında hiç telif programı çıkmıyor, bazen sonbaharda tüm projeler bir anda çıkıyor. O zaman işlerde daha hızlı hareket etmek zorunda kalıyorsun. Bu sebepten dolayı tabii ki serbest gazetecilerin yaşadığı çok sıkıntılar var.
Sizin için gazetecilik etiği ne anlama geliyor? İlkelere uygun davranmak önemli mi?
Benim için gazetecilik canlının ve doğanın sesini doğru yansıtmakla ilerleyen bir süreç. Bu da etiğin bence en önemli konusu. Zaten bağımsız haber medyalarında çalışmamın en büyük sebebi de etik. Etik, hak temelli bakış açısıyla devam etmektedir ve maalesef merkez sermaye medyasında etiğe çok yer verilmiyor. Bu da aslında birçok genç gazetecinin serbest gazeteciliğe yönelmesine yol açıyor. Medyada etik aslında çok kolay sürdürülebilecekken maalesef merkez sermaye medyasının elinde çok da böyle ilerlemiyor süreç. Ama dediğim gibi son zamanlarda bağımsız haber portalları çıktı ve bununla birlikte etiğe uygun yaşamaya çalışan gazetecilerin de sesleri oldular.
Serbest gazeteci olmak isteyen gençlere ne önerirdiniz? İyi bir serbest gazeteci olarak neleri bilmeliler? Ne tür bilgi ve becerilere sahip olmalılar?
Aslında yolun en başında olsaydım kendime şunu söylerdim: Bir alan belirle. Şu an çevre gazeteciliği alanında ilerlemeye çalışıyorum. Ama en başında bu alanda ilerlemeye çalışsaydım şu an daha farklı yerlerde olabileceğimi düşünüyorum. Çünkü ben çok farklı alanlara değinmek isteyen bir gazeteci oldum hep. Çünkü hak temelli bakış açısıyla baktığınızda o haberi de ben yapayım, bu haberi de ben yapayım diye ilerliyorsunuz. Ama eğer iyi bir serbest gazeteci olmak istiyorlarsa bir alanda çok iyi olmalarını öneriyorum. Ben engelli bireyler alanında da çok haber yaptım. Kadın alanında da çok haber yaptım. Ama bir alanda çok iyi olmaları, çok bilgili olmaları gerektiğini düşünüyorum. Çünkü biz rutin haber yapmıyoruz. Biz özel haber ve araştırma haberleri yapıyoruz. Bu haberleri yaparken eğer alanınızda çok iyi olursanız, bu sefer kaynaklarınız da size ona göre davranacak. Bu yüzden serbest gazetecilere şunu öneriyorum. Bir alanda çok iyi olmaya çalışın.
Tekrar seçim yapma şansınız olsaydı yine gazeteciliği mi seçerdiniz yoksa başka bir meslek mi seçerdiniz?
Bunu sık sık düşünüyorum. Ben çevre gazeteciliği alanında ilerlemeye çalışan bir gazeteciyim. Bu alan çok ciddi bir alan. Ülkemizde çok yeri olmayan, çok önemli bir gazetecilik türü. Şu an ülkenin birçok yerinde sorunlar var. Vahşi madencilik, hidroelektrik santralleri, orman ihaleleri, bunlar geleceğimiz için çok önemli konular. Tarım bölgelerine yapılması veya plansız yapılması bir haber değeri taşıyor tabii ki. Fakat bu haberin yapılması yaftalanmayı da beraberinde getiriyor. Gazetecilik yapmak çok zor. Bir süre sonra gerçekten yoruluyor insan. En azından mental olarak çok yoruluyor. Tekrar seçim yapma hakkım olsa tabii ki tekrar gazeteciliği seçerdim. Daha hak temelli bakış açısıyla sürdürebilmek için daha çok uğraşırdım. Bizim işimiz sesi olmayanların sesi olmaktır.