Ramazan Eles: Serbest gazeteciliğin en önemli dezavantajlarından biri gelir istikrarsızlığıdır

Röportaj: Selda Çınar

Geleneksel medya düzeninde çalışan gazetecilerin karşılaştıkları sınırlamaların dışında, bağımsız ve özgür bir şekilde haber üretmek mümkün mü? Serbest gazetecilik tam da bu sorunun cevabını arayanlar için bir alternatif sunuyor. Ancak bu yol her zaman kolay değil; gelir belirsizliği, güvencesizlik ve resmi tanınırlık eksikliği gibi pek çok zorlukla dolu.

Bu röportajda, serbest gazeteci Ramazan Eles ile serbest gazeteciliğin avantajlarını, dezavantajlarını, etik sorumluluklarını ve bağımsız bir gazeteci olarak yaşadığı deneyimleri konuştuk. Gazetecilik tutkusunu ve mesleki özgürlüğünü koruma çabalarını anlatan Eles, genç gazetecilere önemli tavsiyelerde bulunuyor.

Serbest gazeteciliği nasıl tanımlıyorsunuz? Kimlere serbest gazeteci denilmektedir?

Serbest gazetecilik, herhangi bir medya kuruluşuna bağlı olmadan, kendi projeleriyle veya farklı yayın organlarından gelen talepler doğrultusunda haber, fotoğraf, video gibi içerikler üretme faaliyetidir. Serbest gazeteciler, bir nevi kendi işlerinin patronudurlar. Haber konularını kendileri araştırabilir, farklı medya kuruluşlarına projelerini sunabilir veya belirli görevleri üstlenebilirler. Kimlere serbest gazeteci denilir sorusuna gelirsek; düzenli bir medya kuruluşunda maaşlı olarak çalışmayan, gelirini ürettiği içerikleri farklı platformlara satarak veya telif ücreti alarak sağlayan ve gazetecilik mesleğini icra eden herkese serbest gazeteci denilebilir.

Ne zamandan beri serbest gazeteci olarak çalışıyorsunuz? Serbest gazeteci olmaya nasıl karar verdiniz, sizi serbest gazeteci olmaya yönlendiren şeyler nelerdi?

Yaklaşık 6 yıldır serbest gazeteci olarak çalışıyorum. Öncelikle, gazeteciliğin farklı alanlarına ilgi duyuyordum ve tek bir kuruluşta çalışmak bu çeşitliliği kısıtlayabilirdi. Serbest gazetecilik, farklı konuları derinlemesine araştırma ve farklı yayın organları için içerik üretme özgürlüğü sunuyordu. İkinci olarak, çalışma saatleri ve mekân konusunda daha fazla kontrol sahibi olma isteğim de serbest gazeteciliğe yönelmemde etkili oldu. Kendi takvimimi oluşturabilmek ve istediğim yerden çalışabilmek benim için önemliydi. Son olarak, bazı konularda daha bağımsız ve eleştirel bir bakış açısıyla yazabilme arzum da bu kararımda etkili oldu.

Serbest gazeteci olarak nasıl çalıştığınızı anlatabilir misiniz? Haber konularını siz mi öneriyorsunuz yoksa sizden belirli haberleri yapmanız mı isteniyor?

Çalışma şeklim genellikle iki yönlü ilerliyor. Bazen kendi ilgi alanlarıma giren, toplumsal sorunları veya güncel olayları yakından takip ederek haber veya dosya konuları geliştiriyorum. Bu konularla ilgili detaylı araştırmalar yapıyor, kaynaklarla görüşüyor ve ardından hazırladığım içeriği ilgili olabileceğini düşündüğüm yayın organlarına öneriyorum. Editörlerle iletişim kurarak projelerimi sunuyor ve geri bildirimlerine göre düzenlemeler yapıyorum. Diğer yandan, bazen de farklı medya kuruluşlarından doğrudan haber veya röportaj talepleri alıyorum. Özellikle uzmanlık alanım olan konularda veya güncel bir olayla ilgili hızlı bir şekilde içerik üretmem istendiğinde bu tür talepleri değerlendiriyorum. Bu durumda, belirlenen çerçeve ve yönergeler doğrultusunda çalışarak istenen içeriği zamanında teslim etmeye özen gösteriyorum.

Düzenli olarak belirli mecralara mı haber yapıyorsunuz yoksa haberinizi kim isterse o mecraya mı satıyorsunuz? En çok haber yayımlattığınız mecralar hangileridir?

Genellikle düzenli olarak çalıştığım birkaç mecra bulunuyor. Bu mecralarla uzun süreli ilişkiler kurarak karşılıklı güven ve anlayışa dayalı bir çalışma ortamı oluşturmaya çalışıyorum. Bu, hem benim için sürekli bir gelir kaynağı sağlıyor hem de bu mecraların içerik ihtiyaçlarını karşılamama yardımcı oluyor. Ancak bunun yanı sıra, farklı projeler veya özel haberler için farklı yayın organlarıyla da iş birliği yapabiliyorum. Haberimin içeriğine ve hedef kitlesine en uygun olduğunu düşündüğüm mecralara satış yapmayı tercih ediyorum. En çok haber yayımlattığım mecralar arasında genellikle online haber portalları ve uluslararası yayın kuruluşları yer alıyor. Özellikle uzmanlık alanımla ilgili konularda daha niş ve derinlemesine yayın yapan mecralarla daha sık çalışıyorum.

Serbest gazetecilikten elde ettiğiniz geliri yeterli buluyor musunuz? Yoksa serbest gazetecilik dışında başka işler de yapmak zorunda kalıyor musunuz? Eğer başka işler de yapıyorsanız bunlar ne tür işlerdir?

Serbest gazetecilikten elde ettiğim gelir zaman zaman değişkenlik gösterebiliyor. Özellikle ekonomik dalgalanmaların yaşandığı dönemlerde gelir elde etmek daha zorlayıcı olabiliyor. Bu nedenle, sadece serbest gazetecilik yaparak geçimimi sağlamak her zaman mümkün olmayabiliyor.

Sizin için gazetecilik etiği ne anlama geliyor? İlkelere uygun davranmak önemli mi?

Gazetecilik etiği benim için mesleğimin temelini oluşturuyor. Doğruluk, dürüstlük, tarafsızlık, adalet, insan haklarına saygı ve mahremiyet gibi ilkeler, ürettiğim her içeriğin kılavuzu niteliğinde. Haberlerimi doğrulamadan yayımlamamak, farklı görüşlere eşit mesafede durmak, kişisel çıkarlarımı mesleki sorumluluklarımın önüne koymamak benim için hayati önem taşıyor. İlkelere uygun davranmak sadece mesleki itibarımı korumakla kalmıyor, aynı zamanda okuyucunun medyaya olan güvenini de artırıyor. Özellikle günümüzde yanlış bilginin hızla yayıldığı bir ortamda, etik değerlere bağlı kalmak gazetecilerin en önemli sorumluluklarından biri. Bu nedenle, her zaman etik kurallar çerçevesinde hareket etmeye ve meslektaşlarımı da bu konuda teşvik etmeye özen gösteriyorum.

Serbest gazeteci olarak kendinizi ne ölçüde özgür hissediyorsunuz? Serbest gazeteciler medya kuruluşlarında çalışan gazetecilerden daha mı özgür? Serbest gazeteciliğin avantaj ve dezavantajları nelerdir?

Serbest gazeteci olarak kendimi pek özgür hissetmiyorum ama haber konularımı seçme, araştırma sürecimi belirleme ve yayınlayacağım mecraları seçme konusunda büyük bir esnekliğe sahibim. Serbest gazetecilerin medya kuruluşlarında çalışan gazetecilerden daha özgür olup olmadığı konusu karmaşık bir durum. Kurumsal bir bağlılığın olmaması, serbest gazetecilere bazı konularda daha bağımsız hareket etme imkânı sunabilir. Ancak aynı zamanda, medya kuruluşlarının finansal ve politik baskıları da serbest gazetecileri dolaylı olarak etkileyebilir. Serbest gazetecilik, beraberinde getirdiği bağımsızlık ve özgürlükle öne çıkar; gazeteciler konu seçiminden çalışma düzenine kadar pek çok alanda esnekliğe sahip olurlar. Kendi işlerinin patronu olmak, projelerini kendi yönetebilme ve geliştirme fırsatı yaratır. Nihayetinde, serbest gazeteciler ürettikleri içeriklerle okuyucuya doğrudan ulaşarak toplumsal etki yaratma potansiyeline sahiptirler. Serbest gazeteciliğin en belirgin dezavantajlarından biri gelir istikrarsızlığıdır; projelerin ve ödemelerin düzensizliği nedeniyle gelirde dalgalanmalar yaşanabilir. Ayrıca, düzenli bir işe bağlı olmamak sosyal güvence eksikliğini de beraberinde getirir; sağlık sigortası ve emeklilik gibi konularda serbest gazeteciler kendi çözümlerini üretmek zorundadırlar.

Serbest gazeteci olarak Turkuaz Basın Kartı’ndan yararlanabiliyor musunuz? Yararlanamıyorsanız bu durum sahada haber yaparken sıkıntı yaratıyor mu? Bu sorunun çözülmesi için ne önerirdiniz?

Maalesef şu anda serbest gazeteciler olarak Turkuaz Basın Kartından doğrudan yararlanamıyoruz. Basın kartı genellikle belirli bir medya kuruluşunda çalışan ve SGK kaydı olan gazetecilere veriliyor. Bu durum, sahada haber yaparken zaman zaman sıkıntılar yaratabiliyor. Özellikle resmî kurumlarda veya belirli etkinliklerde gazeteci olduğumuzu kanıtlama konusunda zorluklar yaşayabiliyoruz. Bu sorunun çözülmesi için öncelikle serbest gazetecilerin de belirli kriterler çerçevesinde basın kartı alabilmelerine olanak tanıyacak yasal düzenlemeler yapılması gerektiğini düşünüyorum.

Serbest gazeteci olmak isteyen gençlere ne önerirdiniz? İyi bir serbest gazeteci olarak neleri bilmeliler? Ne türden bilgi ve becerilere sahip olmalılar?

Serbest gazeteci olmak isteyen gençlere öncelikle bu mesleğin hem büyük bir özgürlük hem de ciddi bir sorumluluk gerektirdiğini anlamalarını öneririm. Başarılı bir serbest gazeteci olmak için öncelikle sağlam bir gazetecilik altyapısına sahip olmak gerekiyor. Bu, iyi bir haber yazma ve araştırma becerisi, etik ilkelere bağlılık, farklı kaynaklara ulaşabilme ve bilgiyi doğru bir şekilde değerlendirebilme yeteneği anlamına geliyor. Bunun yanı sıra, serbest gazetecilerin proaktif olmaları, kendi haber konularını bulmaları ve bunları etkili bir şekilde sunmaları da çok önemli. İyi bir iletişim kurma becerisi, farklı insanlarla kolayca bağlantı kurabilme ve röportaj yapabilme yeteneği de olmazsa olmazlardan. Ayrıca, dijital platformlara hâkim olmak, sosyal medyayı etkin bir şekilde kullanabilmek ve kendi web sitelerini veya portfolyolarını oluşturabilmek de günümüzün serbest gazetecileri için önemli beceriler arasında yer alıyor. Finansal olarak da hazırlıklı olmak gerekiyor. Serbest gazeteciliğin ilk dönemlerinde gelir elde etmek zaman alabilir. Bu nedenle, sabırlı olmak, pes etmemek ve sürekli olarak kendini geliştirmek çok önemli. Ayrıca, meslek örgütlerine üye olmak, diğer gazetecilerle iletişim halinde olmak ve sektördeki gelişmeleri yakından takip etmek de genç serbest gazetecilere büyük fayda sağlayacaktır.

Tekrar seçim yapma şansınız olsaydı yine gazeteciliği mi seçerdiniz yoksa başka bir meslek mi seçerdiniz?

Tekrar seçim yapma şansım olsaydı, büyük ihtimalle yine gazeteciliği seçerdim. Gazetecilik, dünyayı anlama, olayları derinlemesine inceleme ve öğrendiklerimi başkalarıyla paylaşma fırsatı sunan çok değerli bir meslek. Serbest gazeteciliğin getirdiği zorluklara rağmen, sunduğu özgürlük ve farklı konuları keşfetme imkânı benim için çok değerli. Topluma faydalı olabileceğim, insanların sesini duyurabileceğim ve önemli konulara dikkat çekebileceğim bir meslek yapmaktan dolayı mutluyum. Elbette, mesleğin ekonomik ve sosyal zorlukları zaman zaman düşündürücü olabiliyor, ancak gazeteciliğin benim için bir meslekten çok bir tutku olduğunu söyleyebilirim.