Ayşegül Erkaya Arslan: Bir medya kuruluşuna bağlı olmadan çalışan serbest gazeteciler basın kartı alamıyor

Röportaj: Eda Nur Harmanda

Türkiye’de serbest gazeteci olarak çalışmak hem haber üretiminde özgürlük sağlarken hem de çeşitli zorlukları beraberinde getiriyor. Serbest gazeteci Ayşegül Erkaya Arslan, bir medya kuruluşuna bağlı olmadan nasıl çalıştığını, haberlerini nasıl ürettiğini ve hangi mecralarla iş birliği yaptığını anlatıyor. Serbest gazeteciliğin maddi ve mesleki yönlerini detaylandıran Arslan, bağımsız gazeteciliğin geleceğine dair düşüncelerini de paylaşıyor.

Serbest gazeteciliği nasıl tanımlıyorsunuz? Kimlere serbest gazeteci denilmektedir?

Doğrudan bir medya kuruluşuna bağlı sigortalı çalışmayan, haberlerini kendi bulan ve uygun mecralara sunan kişilere serbest gazeteci denir.

Ne zamandan beri serbest gazeteci olarak çalışıyorsunuz? Serbest gazeteci olmaya nasıl karar verdiniz? Sizi bu alana yönlendiren şeyler nelerdi?

Yaklaşık 2 yıldır serbest gazeteci olarak çalışıyorum. Daha önce herhangi bir medya kuruluşunda çalışmadım. Önceki yıllarda profesyonel çalışma hayatım sivil toplum alanındaydı ve yaklaşık 5 yıl boyunca bu alanda çalıştım. Serbest gazetecilikle yolum çeşitli habercilik atölyeleri ve eğitimleri sayesinde kesişti. Gazeteciler Cemiyeti, Atölye BİA, NewsLab Turkey gibi organizasyonların düzenlediği programlara katıldım. Öğrencilik hayatımdan sonra mesleğimi aktif olarak yapmadığım dönemde, bu eğitimlerle arayı kapatmaya çalıştım. Bu süreçte, serbest gazeteci olarak çalışan meslektaşlarımla tanıştım ve bu çalışma biçimine yöneldim. Serbest çalışmak bazen bilinçli bir tercih olabilir, bazen de sektörde iş bulamama, çalışılan kuruma ait hissetmeme veya yapılan haberciliğin istenilen doğrultuda olmaması gibi nedenlerden kaynaklanabilir. Ancak medya kuruluşlarında çalışmanın da avantajları var: Sigorta, sabit maaş ve basın kartı başvurusu yapabilme gibi olanaklar sağlıyor. Buna karşılık, serbest gazetecilikte haber üretim sürecinde daha bağımsız olabiliyor, haber seçimini kendin yapıyor ve araştırmalara daha fazla zaman ayırabiliyorsun.

Serbest gazeteci olarak nasıl çalışıyorsunuz? Haber konularını siz mi öneriyorsunuz yoksa sizden belirli haberleri yapmanız mı isteniyor?

Serbest gazeteci olarak haber konularını genellikle kendim belirliyorum. Gazetecileri ve serbest gazetecileri destekleyen platformları takip ediyorum. Eğer bir haber platformu telifli haber çağrısı açarsa onlara başvuruyorum. Bunun dışında, daha önce çalıştığım veya haber önerimi kabul edeceğini düşündüğüm mecralara kendi önerilerimi sunuyorum.

Düzenli olarak belirli mecralara mı haber yapıyorsunuz yoksa haberinizi kim isterse o mecraya mı satıyorsunuz? En çok haber yayımlattığınız mecralar hangileridir?

Serbest gazeteci olarak farklı mecralarla çalışıyorum. Haberlerimi, gazetecileri destekleyen ve telifli haber çağrıları yapan platformlara sunuyorum. Şu ana kadar Bianet, Journo, Gezegen24, Kaos GL, Gazeteciler Cemiyeti’ne ait 24 Saat gazetesi ve 9. Köy, Dokuz8Haber gibi mecralarda haberlerim yayımlandı.

Serbest gazetecilikten elde ettiğiniz geliri yeterli buluyor musunuz? Yoksa başka işlerde de çalışmak zorunda kalıyor musunuz? Eğer çalışıyorsanız, ne tür işler yapıyorsunuz?

Sabit maaşlı bir iş kadar konforlu değil, ancak bu kişiden kişiye değişebilir. Kendi haber sitesini kuran, podcast yayıncılığı yapan serbest gazeteciler var. Sürekli araştırma içinde olmak ve zamanı iyi kullanmak önemli; çünkü patron kendin oluyorsun ve kendini motive etmen gerekiyor. Şu an farklı bir işte çalışmıyorum, ancak mevcut ekonomik koşullarda yalnızca gazetecilik yaparak geçinmek zor olabilir. Özellikle asgari ücretin yetersiz olduğu bir dönemde, birçok gazeteci ek gelir sağlamak için başka işler yapmak zorunda kalabiliyor.

Sizin için gazetecilik etiği ne anlama geliyor? İlkelere uygun davranmak önemli mi?

Gazeteciliğin odağında toplum var ve bu mesleğin büyük bir sorumluluğu bulunuyor. Habercilik yaparken toplumsal sorunları ele almak, kamuoyunun doğru haber alma hakkını gözetmek çok önemli. Gazeteci olarak haber kaynağını korumak, mağdur konumda olan bir bireyi daha fazla mağdur etmeden haber yapmak temel etik kurallar arasında yer alıyor. Bu ilkelerden bilinçli olarak uzaklaşmak, gazeteciliğin güvenilirliğini zedeler.

Serbest gazeteci olarak kendinizi ne ölçüde özgür hissediyorsunuz? Serbest gazeteciler, medya kuruluşlarında çalışan gazetecilerden daha mı özgür? Serbest gazeteciliğin avantajları ve dezavantajları nelerdir?

Serbest gazeteci olarak çalışmanın avantajları olduğu gibi dezavantajları da var. Avantajlarından biri, haber üretme sürecinde daha özgür olabilmek. Haber seçimini kendim yapıyor, araştırmalarıma daha fazla zaman ayırabiliyorum. Ancak medya kuruluşlarında çalışan gazetecilerle kıyaslandığında bazı dezavantajları da var. Sigortalı bir işe sahip olmamak, sabit maaş alamamak ve basın kartına sahip olamamak bunlardan bazıları. Medya kuruluşunda çalışmanın sunduğu güvence ve istikrar, serbest gazetecilikte pek yok.

Serbest gazeteci olarak turkuaz basın kartından yararlanabiliyor musunuz? Yararlanamıyorsanız, bu durum sahada haber yaparken sıkıntı yaratıyor mu? Bu sorunun çözülmesi için ne önerirdiniz?

Bir medya kuruluşuna bağlı olmadan serbest çalışan gazeteciler basın kartı alamıyor. Bu da sahada haber yaparken bazı zorlukları beraberinde getiriyor. Örneğin, toplumsal olayları takip ederken polis tarafından engellenme veya resmî etkinliklere katılım konusunda sorunlar yaşanabiliyor. Bu sorunun doğrudan bir çözümü olmayabilir, ancak birçok meslek örgütü basın kartının devlet kontrolünde değil, gazetecilerden oluşan bir komisyon tarafından verilmesini öneriyor. Türkiye’de basın kartı verme yetkisi Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı’nda ve bu durum dünyada nadir görülen bir uygulama. Eğer gazetecilerin oluşturduğu bir yapı tarafından yönetilirse, basın kartıyla ilgili sorunlar daha sağlıklı çözülebilir.

Serbest gazeteci olmak isteyen gençlere ne önerirdiniz? İyi bir serbest gazeteci olarak neleri bilmeliler? Ne tür bilgi ve becerilere sahip olmalılar?

Gazetecilikte öğrenme süreci okulda bitmiyor. Yeni teknolojilere ve dijital haberciliğin getirdiği değişimlere hâkim olmak çok önemli. Örneğin, yapay zekâ araçlarının gazetecilikte nasıl kullanıldığını takip etmek ve bunları pratikte kullanabilmek büyük bir avantaj sağlayabilir. Ayrıca, serbest gazetecilik yapan kişilerle bağlantı kurmak, onların ürettiği haberleri takip etmek ve gazetecileri destekleyen platformları iyi analiz etmek önemli. Haber önerisi yapmayı düşündükleri mecraların yayın politikalarına hâkim olmak da süreçte avantaj sağlar. Bunların yanı sıra, gazetecilik ilkelerine bağlı kalmak ve etik değerlere uygun habercilik yapmak, güvenilir bir gazeteci olmanın temel unsurlarındandır.

Tekrar seçim yapma şansınız olsaydı, yine gazeteciliği mi seçerdiniz yoksa başka bir meslek mi tercih ederdiniz?

Gazeteciliği seçerdim.