Öğr. Görevlisi Dilek Eroğlu Uzun: Dilbilim çalışmaları son yıllarda popüler olmaya başladı

Haber Üsküdar - Esmanur Tuna

Dilbilim; dil, düşünce ve davranışı inceleyen bir bilim dalı. Halk arasında filoloji gibi birçok bilim alanıyla eşdeğer tutulan dilbilim, bu bilim dallarından ayrılıyor. Üsküdar Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, Dil ve Konuşma Terapisi bölümünden Öğr. Görevlisi Dilek Eroğlu Uzun ile dilbilim hakkında konuştuk.

Öğr. Görevlisi Dilek Eroğlu Uzun, Ankara Üniversitesi'nde dilbilim Lisans programını bitirdi. Yüksek lisansını Anadolu Üniversitesi Dil ve Konuşma Terapistliği programında tamamladı. Ayrıca, Yeditepe Üniversitesi Bilişsel Bilimler programında ikinci yüksek lisansını tamamladı. Dilek Eroğlu Uzun halen Üsküdar Üniversitesi Dil ve Konuşma Terapisi bölümünde öğretim görevlisi olarak çalışmaktadır.

Dilbilim bir bilim dalı olarak ne anlama geliyor?

Dil insanı diğer canlılardan ayıran en önemli bilişsel özelliklerimizden biridir. Dilbilim dili ve ona bağlı olarak düşünceyi ve davranışı inceleme alanı olarak seçmiş olan bir bilim dalıdır. Dilbilim alanı; dili incelerken insan beynini, onu kullanan bireyi ve kullanıldığı toplumsal durumları, etkilendiği kültürel çerçeveleri birlikte ele almaktadır. Böylece dilbilim alanı önce insanın dil davranışını betimler ve insanın dil davranışının tek tek dillerdeki görünümleri üzerinde durur.

Dilbilimin temel ilgi alanları neler? Bu alanda uzmanlar neyi araştırıyor?

Dilbilim, dillerin yapısını, işlevini, gelişmesini, dünyada yayılmasını ve aralarındaki ilişkileri ses, biçim, anlam ve cümle bilgisi bakımından genel veya karşılaştırmalı olarak inceleyen bilim dalıdır. Her dilin kendine özgü ses dizgesi, söz varlığı ve dil bilgisi kuralları vardır. Bu alanda belli başlı diller incelenebileceği gibi tüm dillere veya dil gruplarına özgü genel özellikler de incelenebilir. Dilbilimin, dilin özelliklerini incelediği temel alanları şunlardır: Sesbilim (phonetics) ve sesbilgisi (phonology) sesleri inceler; biçimbilim (morphology) kelimeleri inceler; sözdizim (syntax) cümleleri inceler; anlambilim (semantics) anlamı inceler; edimbilim (pragmatics) ise dilin kullanıldığı bağlamı inceler.

Dilbilim günümüzde hangi alanlara daha yakın? Dilbilim alanı daha çok hangi konularda araştırmalar yapıyor?

Dilbilim özellikle son yıllarda psikoloji, sosyoloji, felsefe, eğitim, dil öğretimi, antropoloji, bilgisayar bilimi ve yapay zêka konularında sıkça başvurulan bir bilim dalı olmaya başlamıştır. Yapay zeka ve dilbilim çalışmaları son yıllarda daha popüler bir konu olmaya başladı, insan dili anlam, bağlam gibi kavramları içerdiğinden kompleks bir mekanizmadır. Bu da yapay zeka için zorlu bir durum ortaya koymaktadır. İnsan dilini anlayan makineler yapmak için dilbilimi merkeze koymak önemlidir.

Dilbilim alanında verilen eğitim hakkında bilgi verebilir misiniz? Dilbilim alanı üniversitelerde yaygın mı ve tercih ediliyor mu?

Dilbilim bölümü, beş devlet üniversitesinde örgün eğitim olarak devam ettirilmektedir. Bu bölümler puan türü olarak dilden almaktadır, lisede özellikle dil alanında ilerleyen gençler için iyi bir alternatif oluşturmaktadır. Dilbilim alanı filoloji alanlarından farklı olarak dilin yapısını farklı yönleriyle inceleyen, tek bir dile değil insan zihnindeki ortak dil kapasitesine odaklanarak dili tüm yönleriyle incelememizi sağlayan bir bilim dalıdır. Bu bölümde okuyan öğrencilere en çok sorulan soru "Hangi dil?" sorusudur. Buna tek bir cevap verilebilir elbet ancak evrensel dilbilgisi kavramı dilbilim alanı için daha ön plandadır.

Bu bilim dalının tanımladığı meslek, eğitim almadan da yapılabiliyor mu?

Dilbilim alanında üniversitelerin ilgili alanlarından mezun olmadan çalışılamaz. Farklı disiplinlerle ortak paylaşılabilen meslek alanları olsa da, alandan mezunların dile ait derin bilgileriyle mutlaka ön plana çıkacaklardır.

Dilbilim alanının eğitim ve meslek hayatınıza katkısı nasıl oldu?

Lisans yıllarımda Ankara Üniversitesi'nde Dilbilim bölümünü okurken “nörodilbilim” dersiyle birlikte dil ve konuşma bozukluklarına merak duymaya başladım. Lisansı bitirince de ilk işim Anadolu Üniversitesi'nde Dil ve Konuşma Terapistliği yüksek lisans programına başlamak oldu. Bir dil ve konuşma terapisti olarak dilbilim kökenli bir eğitimden gelmenin avantajını her zaman yaşadığımı söyleyebilirim. Sonrasında “bilişsel bilimler” alanında eğitim sırasında da yine dilbilimci olmanın bellek ve dil ilişkisi üzerinde ayrıntılı analizler yapmak konusunda ne kadar faydalı bir alan olduğunu gözlemlemiş oldum.

Gazeteciler uzmanlık alanınızla ilgili olarak size ulaştıklarında anlattıklarınızı doğru aktarıyorlar mı? Sorun yaşadığınız oluyor mu? Oluyorsa bunun nedeni nedir?

Uzmanlık alanımla ilgili soruları genellikle doğru aktarıyorlar ancak bazen atılan bir başlık içeriğin tamamen farklı algılanmasına neden olabiliyor, bunu da haberi daha ilgi çekici kılmak için yaptıklarını düşünüyorum.

Dilbilim alanıyla alakalı verdiğiniz bilgiler için çok teşekkür ederim.