Hat sanatı cismani aletlerle yapılan ruhani bir hendesedir

Haber Üsküdar – Selda Çınar

Cumhuriyet döneminin icazet almış ilk kadın hattatı olarak bilinen, aynı zamanda tezhip sanatının da önemli isimlerinden biri olan Ayten Tiryaki ile hat sanatı üzerine konuştuk.

Ayten hanım öncelikle sizi kısaca tanıyabilir miyiz? Hat ve tezhip sanatıyla nasıl tanıştınız?

1961 yılında Ordu’da doğdum 1983 yılında Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi yüksek lisans diplomasını aldım,1978 yılında Ankara’da başladığım klasik sanatla ilgili çalışmalarımı İstanbul’da devam ettirdim. Lise yıllarımda çizimler yapmayı seviyordum, üniversite yıllarımda ise hat sanatını merak etmeye başladım ama Ankara'da o dönem hat sanatını öğretecek usta hoca yoktu. İstanbul'da Hasan Çelebi hocayla tanıştım. Hat derslerine başladık ve o yıllarda hocam beni kubbe altında tezhip kursuna da yazdırdı ve iki kıymetli hocam Çiçek Derman ve İnci Birol’dan tezhip sanatını da öğrendim. Daha sonra kıymetli hocalarımdan icazet alarak hat ve tezhip sanatı icra etmeye başladım. Kurduğum atölyemde öğrencilerimi yetiştiriyorum.

Hat sanatı nasıl icra edilir ve hat sanatını diğer sanatlardan ayıran şey nedir?

Hat sanatı hem görsel hem de mesaj içeren bir sanattır, “Cismani aletlerle yapılan ruhani bir hendesedir” de denir. Yani cismani olan mürekkeplerimiz, kalemlerimiz ve kağıtlar; bu materyallerle yapılan sanat, somut olmaktan çıkıyor ve ruhumuza işleyen güzellikler oluyor. Diğer sanatlardan ayıran şey, süreklilik istemesi, yani ara vereyim sonra devam ederim denilecek bir sanat değil. Bir eseri yapmak aylarca, hatta yıllarca sürebiliyor, çok sabır gerektiriyor. Hat sanatı kuşkusuz resim değildir. Hat sanatı adı üstünde çizgi sanatıdır. Eski deyişle Hüsn-ü Hat,yani güzel yazı demektir. Hat sanatı geleneksel bir sanatıdır. Bana göre sabrı, kanaati ve hoşgörülü olmayı öğrettir.

Cumhuriyet döneminin ilk icazetli kadın sanatçısı oluşunuz size ne hissettiriyor?

İcazet, İslami sanatta hocasından izin almak demektir. Hat sanatında icazet almak çok kolay olmuyor öğrenciler için, bazen bu 10-15 yıl sürebiliyor ya da hiç icazet alınamıyor, daha önce de söylediğim gibi çok sabır istiyor. Türkiye'de ilk icazetli hat sanatçısı oluşum benim için bir ayrıcalık değil, tarihsel süreçte cumhuriyetin ilanından sonra 1989’a kadar kaydedilen kadın hattat olmamış ama hep vardı. 1400 yıllık bir geçmişi olan, dinamiğini korumuş bir sanat dalı, bu sanatta gerçek kıymetli olan hakkıyla yapabilmektir. Biz buna çabalıyoruz, kısacası ilk icazetli olmak, son icazetli olmak önemli değil benim için.

Sizce hat sanatının ilham kaynağı nedir?

Etkinliklerdeki eserlerimiz kutsal metinlerden oluşuyor, yani Kuran-ı Kerim’den ayetler ve hadis-i şerif’lerden bazı kesitler ve dualar bizim ilham kaynağımız. Metinler içerik olarak her zaman güncelliğini koruyor. 1400 yıl evvel Kuran-ı Kerim indirildiği zaman da insanlara bir mesaj iletmiş, biz de hat sanatıyla mesaj vermeye devam ediyoruz.

Günümüzde hat sanatına ilgiyi nasıl buluyorsunuz?

İsmek kurslarımızda ve diğer şehirlerin belediyeye ait eğitim merkezlerinde hat sanatı öğreten kurslar açıldı ben buna çok olumlu bakıyorum. İnsanlar hat sanatını tanıyorlar, bilgi ediniyorlar, bu çok güzel bence. Bir sanatçının, örneğin tiyatrocunun sahnesidir eserini ortaya koyduğu yer, bizim de sahnemiz çerçeveler içinde eserlerimizi sunuyoruz. Eskiden hat ve tezhip sanatı kitapların içinde veya ibadethanelerin duvarlarında icra ediliyordu, şimdi ise evlerimizin duvarlarında çerçeve içinde bulunuyor Bu sanata ilgi gösterenler beğenip satın alabiliyor.

Cumhurbaşkanımızdan ‘Yaşayan İnsan Hazineleri, Geleceğe Aktarılan Mirasın Temsilcileri’ ödülünü aldınız, tabii bunun haricinde yurtdışında ve ülkemizde aldığınız birçok ödülleriniz de var, bu size ne  hissettiriyor?

Ürettiğimiz bütün eserler hiçbir zaman en güzeli değildir, daha güzele ulaşmak yolunda bir safhadır. Ödül töreninde, “Allah-u Teala inşallah bu yaptıklarımızdan razı olur” diye düşündüm. Ne yaparsam Allah’ın rızası için yapmaya çalışıyorum. Aldığım tüm ödüller beni şöyle bir duyguya sevk etti, daha çok çalışıp hep en güzeli olsun diye çabalıyorum. Bir sanatçı için eseri hiçbir zaman en iyisi değildir, daha güzeline ulaşmak yolunda bir safhadır, merdivenin bir basamağıdır. Adım adım eser üreterek kendimizi daha yukarıya çekmeye çabalıyoruz.

Son olarak size şunu sormak isterim, yakın zamanda yeni projeleriniz, yeni sergileriniz olacak mı?

Evet 18 Kasım’da Büyük Çamlıca Camisi’nin sergi salonunda başlayan bir sergimiz var, tam bir ay boyunca sergilenecek. Uzun zamandır öğrencilerimle birlikte bu sergiye hazırlanıyoruz, hat sanatını merak eden herkesi bekliyoruz.

Çok teşekkür ediyorum hocam bana zaman ayırdığınız için

Ben teşekkür ederim.